Η συζήτηση για το επιτελικό κράτος δεν λαμβάνεται σοβαρά υπόψη καθώς προσκρούει με την πραγματικότητα που βιώνουν καθημερινά πολίτες και επιχειρήσεις όταν αλληλεπιδρούν με τη δημόσια διοίκηση, που παραμένει αναποτελεσματική λόγω γραφειοκρατίας και πολυνομίας. Πρόοδος έχει σημειωθεί τα τελευταία χρόνια κυρίως στις περιπτώσεις εκείνες όπου παρέχονται πλήρως ψηφιοποιημένες υπηρεσίες μέσω του gov.gr και δεν απαιτείται προσωπική επίσκεψη σε δημόσια υπηρεσία.
Για να έχουμε ένα επιτελικό κράτος απαιτείται κάτι πολύ περισσότερο από τους μπλε φακέλους που μοιράζονται στο 1ο υπουργικό συμβούλιο και περιέχουν τους στόχους του κάθε υπουργείου. Το “Επιτελικό Κράτος”, που εισήχθη από την προηγούμενη κυβέρνηση του κ. Μητσοτάκη, ήταν ένα υπερσυγκεντρωτικό σύστημα διοίκησης της κυβέρνησης από το γραφείο του Πρωθυπουργού, το οποίο ωστόσο δεν ήταν σε θέση να διαχειρίζεται αποτελεσματικά το κυβερνητικό έργο.
Αν το ζητούμενο ήταν η αποτελεσματικότητα, η κυβέρνηση θα μπορούσε να είχε βελτιώσει το σύστημα επιτελικής παρακολούθησης έργων των κυβερνήσεων Κώστα Σημίτη. Τότε, στο γραφείο του πρωθυπουργού είχε συσταθεί μια ομάδα επιτελικής παρακολούθησης, η οποία συγκέντρωνε πληροφορίες για περίπου 35.000 έργα που καταχωρούνταν σε ένα πληροφοριακό σύστημα. Αυτό το σύστημα επέτρεπε τόσο στο γραφείο του πρωθυπουργού όσο και στους υπουργούς να έχουν μια τεκμηριωμένη εικόνα για την πρόοδο κάθε έργου. Ήταν μια ρεαλιστική λύση για την ελληνική πραγματικότητα, και όχι ένα θεωρητικό κατασκεύασμα. Η μεθοδολογία παρακολούθησης, που εφαρμόστηκε κατά την περίοδο της πρωθυπουργίας του Κώστα Σημίτη, περιγράφεται αναλυτικά στο βιβλίο του με τίτλο “ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΙΑ ΜΙΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ”.
Το σύστημα που λειτούργησε από τις κυβερνήσεις του κ. Σημίτη αλλά εγκαταλείφθηκε από τις επόμενες κυβερνήσεις, μπορεί να βελτιωθεί με την συγκρότηση Γραφείων Διαχείρισης Έργων (Project Management Office – PMO) σε κάθε υπουργείο, τα οποία θα παρακολουθούν την πρόοδο όλων των μεγάλων οργανισμών βάσει του επιχειρησιακού τους σχεδίου. Αυτό το μοντέλο, σε συνδυασμό με ένα ετήσιο κυλιόμενο επιχειρησιακό σχέδιο που καταρτίζεται από κάθε υπουργείο και τη διοίκηση κάθε οργανισμού, βάσει ενός προτύπου, θα παρακολουθείτε από τα Γραφεία Διαχείρισης Έργων (PMO) των υπουργείων, ενώ αυτά αναφέρονται στο κεντρικό PMO του γραφείου του πρωθυπουργού. Σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο εφαρμόζονται αποτελεσματικά μεθοδολογίες διαχείρισης έργων, όπως το PM2 στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Το επιτελικό κράτος, για να είναι αποτελεσματικό και να έχει συνέχεια, θα πρέπει να υπερβαίνει τον πολιτικό κύκλο και να οργανωθεί με αρχές που είναι κοινά αποδεκτές από τα κόμματα του δημοκρατικού φάσματος, προκειμένου να εξασφαλίσει συνέχεια. Οι βασικές αρχές περιλαμβάνουν:
- Στελέχωση με τους πιο ικανούς και μόνιμους υπαλλήλους της δημόσιας διοίκησης,
- Οργάνωση των υπουργείων και των αποκεντρωμένων διοικήσεων με τρόπο που να λειτουργούν επιτελικά, με μικρό αριθμό στελεχών που ασχολούνται κυρίως με τον σχεδιασμό και την αξιολόγηση των παρεχόμενων υπηρεσιών,
- Ουσιαστική αποκέντρωση αρμοδιοτήτων, πόρων και προσωπικού στην τοπική αυτοδιοίκηση για υπηρεσίες εκπαίδευσης, υγείας, κοινωνικής πρόνοιας, ασφάλειας και προστασίας από φυσικές καταστροφές, καθώς αυτές οι υπηρεσίες έχουν κυρίως τοπική διάσταση,
- Οι αποκεντρωμένες υπηρεσίες που παρέχονται από την τοπική αυτοδιοίκηση θα πρέπει να εποπτεύονται και να αξιολογούνται από οργανισμούς εθνικής εμβέλειας, οι οποίοι θα λειτουργούν με σχετική αυτονομία βάσει των κατευθύνσεων των επιτελικών υπουργείων, δηλαδή του επιτελικού κράτους.
Τέλος, το σύγχρονο επιτελικό κράτος δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς πληροφοριακά συστήματα με ποιοτική τεχνική υποστήριξη, τα οποία θα επιλέγονται με λειτουργικές προδιαγραφές και διαφάνεια. Προκειμένου να εξυπηρετείται καλύτερα το δημόσιο συμφέρον και να αποφεύγεται η πολλαπλή αγορά του ίδιου λογισμικού με δαπάνες δεκάδων εκατομμυρίων σε άδειες χρήσης, πολλές χώρες, οργανισμοί και εταιρείες έχουν συστήσει Γραφεία Προγραμμάτων Ανοιχτού Κώδικα (Open Source Programme Offices – OSPOs — https://ospo.zone/). Τα OSPOs προωθούν λύσεις ανοιχτού λογισμικού, που ανακατευθύνουν πόρους προς την τοπική αγορά πληροφορικής για την παροχή τεχνικής υποστήριξης, αντί για την απόκτηση άδειων χρήσης.
Επιπρόσθετα τα πληροφοριακά συστήματα διασφαλίζουν ότι όλοι οι φάκελοι της κυβέρνησης θα υπάρχουν και σε ψηφιακή μορφή, εξασφαλίζοντας έτσι τη συνέχεια του “Επιτελικού Κράτους”.
*Ο Θόδωρος Καρούνος είναι ερευνητής στο ΕΜΠ και μέλος του ΔΣ του Οργανισμού Ανοιχτών Τεχνολογιών (ΕΕΛΛΑΚ).