Ομιλία του Γιώργου Βερνίκου* στην εκδήλωση μνήμης και τιμής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, την 21η Φεβρουαρίου 2023
*Ηγετικό στέλεχος του αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος. Σήμερα είναι επιχειρηματίας.
Αθήνα, Φεβρουάριος 2023
Είναι αλήθεια ότι προτιμώ να μιλάω για το μέλλον, για σχέδια δημιουργικά, παρά για το παρελθόν. Φαντάζει μακρύς ο χρόνος που η αυθαίρετη εξουσία της δικτατορίας, εξέφραζε, με την επιβολή της βίας, τις δυνάμεις της οπισθοδρόμησης και της παρακμής.
Όσοι όμως ζήσαμε τα γεγονότα εκείνης της περιόδου, δεν έχουμε καμιά αμφιβολία ότι οι καταλήψεις της Νομικής το Φεβρουάριο του 1973 ήταν μία από τις πιο κρίσιμες στιγμές του αντιδικτατορικού αγώνα, που σηματοδότησαν στην ουσία την αντιστροφή της πορείας του δικτατορικού καθεστώτος, υπό την έννοια ότι για πρώτη φορά η χούντα χάνει την πρωτοβουλία των κινήσεων. Οι Αθηναίοι με έκπληξη και θαυμασμό παρακολούθησαν τους φοιτητές ανεβασμένους στην ταράτσα με το μεγάλο σύνθημα «Ελευθερία», δείχνοντας την αμέριστη υποστήριξή τους στους αγωνιζόμενους φοιτητές. Τα «γεγονότα της Νομικής» ηλέκτρισαν την κοινή γνώμη και ο απόηχός τους έφτασε σε κάθε άκρη της Ελλάδας. Ξεπέρασε και τα ελληνικά σύνορα, συγκίνησε την Ευρώπη, ακούστηκε σ’ όλο τον κόσμο. Ήταν η αρχή των μαζικών αντιδικτατορικών κινητοποιήσεων. Από και κει και πέρα η χούντα θα σύρεται από τις πρωτοβουλίες της αντίστασης, το δρόμο των οποίων άνοιξαν οι φοιτητές. Όσα ακολούθησαν, κίνημα στο Ναυτικό, μαζικές συλλήψεις από τη στρατιωτική αστυνομία, πείραμα Μαρκεζίνη, Πολυτεχνείο, χούντα Ιωαννίδη, είχαν σαν κομβικό σημείο τις καταλήψεις της Νομικής.
Τα επετειακά γεγονότα είναι πάντως μέρος της ζωής μας όταν διαπερνούν το παρόν και μας δίνουν δύναμη για το μέλλον. Είναι σημεία αναφοράς, όπου οι στιγμές συμπυκνώνονται στο χρόνο και η ένταση των γεγονότων σε παρασύρει στη δημιουργία της Ιστορίας. Οι μνήμες μας επισκέπτονται απρόσκλητες, άλλοτε σαν μια απόμακρη ηχώ και άλλοτε έντονα με τη δική τους βαρύτητα, όταν η καθημερινότητά μας το επιβάλει.
Υπάρχουν πολλές αναλύσεις και περιγραφές των ιστορικών γεγονότων για τις καταλήψεις της Νομικής. Άλλωστε, έχω εκδώσει και βιβλίο το 2003 για το φοιτητικό αντιδικτατορικό κίνημα, την ΕΚΙΝ και τις καταλήψεις της Νομικής, εκδόσεις Καστανιώτη, με τίτλο «Όταν θέλαμε να αλλάξουμε την Ελλάδα», με πολλά στοιχεία, ντοκουμέντα, προσωπικές μαρτυρίες και ονόματα αγαπημένων φίλων, πολλοί εκ των οποίων δεν είναι πια μαζί μας.
Η σημερινή μου ομιλία ας θεωρηθεί ως συμπληρωματική των πολύτιμων σκέψεων και εμπειριών των φίλων και συναγωνιστών Γιάννη Δρόσου και Τιτίκας Σαράτση, αλλά και των ακαδημαϊκών που προηγήθηκαν: Του Πρύτανη Μελέτιου-Αθανάσιου Δημόπουλου, του Αντιπρύτανη Δημήτριου Καραδήμα, του Κοσμήτορα Λίνου-Αλέξανδρου Σισιλιάνου, του Κοσμήτορα Νικόλαου Ηρειώτη και του αν.Καθηγητή Βαγγέλη Καραμανωλάκη.
Ο αγώνας κατά της δικτατορίας ήταν στάση και πράξη πολιτική. Ήταν όμως και ανθρώπινη και ηθική στάση σε κρίσιμες στιγμές. Τα επίμαχα χρόνια γέννησαν δεσμούς και ανεξίτηλες μνήμες. Τα χρόνια αυτά μας έκαναν σοφότερους. Ο κοινός κίνδυνος, η αντικειμενική αδυναμία ύπαρξης «σκοπιμότητας», η κοινή δράση, δημιουργούσαν την ένταση και την ποιότητα των ανθρωπίνων σχέσεων. Ακόμα και στο κελί υπήρχαν στιγμές που ένοιωθες ελεύθερος γιατί οι δεσμοφύλακες ήταν ορατοί, είχαν όνομα και έβλεπες καθαρά την πηγή της βαναυσότητας.
Μοιράζομαι σκέψεις μαζί σας. Με την ταχύτητα των εξελίξεων, που νέες προτεραιότητες και αξίες διαμορφώνονται, έχει ιδιαίτερη σημασία η αναφορά σε γεγονότα που προωθούν διαχρονικές αξίες, την αγάπη στον άνθρωπο και την ελευθερία, τα οποία βεβαίως απαιτούν γενναιότητα. Στο πλαίσιο αυτό, η μνήμη των γεγονότων της Νομικής συμβάλει προς αυτή την κατεύθυνση. Συμβάλει επίσης το γεγονός ότι όσοι αυθόρμητα συμμετείχαν, ξεπέρασαν το φόβο και το σκοτάδι που δημιουργούσε το δικτατορικό καθεστώς. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία γιατί καθημερινά δίνουμε μικρές ή μεγάλες μάχες με τους φόβους μας ανάμεσα στην επιβίωση και την αξιοπρέπεια.
Σημειώνω την άποψή μου ότι τα γεγονότα της Νομικής ήταν η κορυφαία εκδήλωση συμμετοχής της ελληνικής φοιτητικής νεολαίας σ’ ένα παγκόσμιο κίνημα, που το διαπερνά ο Μάης του ’68 στη Γαλλία, τα γεγονότα στα Αμερικανικά και Ευρωπαϊκά Πανεπιστήμια, ένα κίνημα που άλλαξε ριζικά την κατεύθυνση του κόσμου και κυρίως τις σχέσεις άνδρα-γυναίκας και γονέων-παιδιών. Σε τελευταία ανάλυση, άλλαξε τις σχέσεις και τις μετουσίωσε από εξουσιαστικές σε σχέσεις επικοινωνίας.
Υπενθυμίζω ότι σχεδόν ταυτόχρονα με τα γεγονότα της Νομικής είχαν δημιουργηθεί οι αντιδικτατορικές φοιτητικές Οργανώσεις, που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην πορεία των γεγονότων που ακολούθησαν μέχρι και την πτώση της χούντας. Παρά τις διαφορετικές πολiτικές αποχρώσεις, το επίπεδο συνεργασίας ήταν εξαιρετικά υψηλό και βέβαια η στάση των ανεξάρτητων φοιτητών υπήρξε καθοριστική: Το σύνθημα «ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ» ήταν το κυρίαρχο, αυτό που έδινε τη σωστή κατεύθυνση και πλούτιζε δυναμικά το ιστορικό γεγονός.
Όσοι ζήσαμε τα γεγονότα, θεωρούμε τον εαυτό μας εξαιρετικά τυχερό γιατί βιώσαμε με τη στάση μας αυτή την ανεπανάληπτη εμπειρία και διασώσαμε την τιμή της χώρας. Η εμπειρία αυτή κατευθύνει ακόμα τα βήματά μας.
Η Νομική Σχολή του ΕΚΠΑ τιμάει κάθε χρόνο ιδιαίτερα τη συγκεκριμένη ημερομηνία, τόσο γι’ αυτό καθαυτό το γεγονός της κατάληψης με κεντρικό σύνθημα «Ελευθερία», όσο και για τον ιδιαίτερο ρόλο που οι φοιτητές της Νομικής, αλλά και των άλλων Σχολών διαδραμάτισαν, με ένδικα μέσα, όπως με τις προσφυγές εναντίον των διορισμένων διοικήσεων. Η διεκδίκηση για τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου κατάφερε καίριο πλήγμα στη χούντα και συνέβαλε στην απονομιμοποίηση του δικτατορικού καθεστώτος στη συνείδηση των πολιτών.
Στις 21 Φεβρουαρίου 2023 το Πανεπιστήμιο Αθηνών-ΕΚΠΑ, διαφυλάσσοντας τη μνήμη της κατάληψης της Νομικής Σχολής το Φεβρουάριο του 1973, τίμησε τον ηρωικό αγώνα των φοιτητών και των φοιτητριών του Πανεπιστημίου, με τη σημαντική εκδήλωσή του.
ΜΑΡΤΥΡΙΑ φοιτήτριας που συμμετείχε στην ιστορική κατάληψη, όπως τη συνέλεξε
η Βιβλιοθήκη της Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ, 49 χρόνια μετά.
Το Α από τις πικέτες που σχημάτιζαν τη λέξη ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ στην ταράτσα της
Νομικής Σχολής. Το Α της ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ: Η κ. Αθανασία (Νάσα) Σαραντοπούλου,
φοιτήτρια Φυσικομαθηματικού, αφηγείται:
“Εμείς ήμασταν φοιτητές της Φυσικομαθηματικής Σχολής και ξεκινήσαμε με τα
θέματα των φοιτητικών εκλογών, της ποιότητας των σημειώσεων και των σπουδών
μας. Με την στράτευση των φοιτητών (την διακοπή της αναβολής στράτευσης λόγω
σπουδών) φάνηκε ότι δεν είχε νόημα να αγωνιζόμαστε για ποιότητα σπουδών σε
ένα περιβάλλον, όπου έχει «καταργηθεί» η ελευθερία-προϋπόθεση για την
ανάπτυξη και έκφραση της σκέψης, της συνεργασίας, προϋπόθεση για την ανάπτυξη
της επιστήμης και της εξέλιξης του ανθρώπου, της κοινωνίας.
Αυτές ήταν οι σκέψεις που συζητούσαμε (προσεκτικά ,γιατί δεν ήξερες αν δίπλα σου
ήταν κάποιος της «Ασφάλειας»…).
Δεν ανήκαμε σε κάποια οργάνωση.
Στο σπίτι ο πατέρας μου είχε απολυθεί από την Τράπεζα ,στην οποία
εργαζόταν… Με είχε συγκλονίσει ο αποχαιρετισμός του καθηγητή Γ. Α. Μαγκάκη,
στο τελευταίο μάθημα πριν να τον συλλάβουν “θέλει αρετήν και τόλμην η
ελευθερία”, το συζητούσαμε στο σπίτι και στην παρέα μας.
Έπρεπε στην πατρίδα μας να φέρουμε την ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ.
Αυτή η τόλμη του ποιητή μας οδήγησε στην «κατάληψη της Νομικής».
Θυμάμαι ότι ήμασταν πολύ σοβαροί, με σεβασμό ο ένας για τον άλλο, με την
αγωνία να μαθαίνουμε αν ο λαός της Αθήνας ενημερώνεται. Ζητούσαμε την
συμπαράσταση του κόσμου και, όταν βλέπαμε από την ταράτσα να συγκεντρώνεται
κόσμος στα γύρω από την Νομική πεζοδρόμια μέχρι αργά το βράδυ, αυτό ήταν που
μας έδινε δύναμη..
Θυμάμαι στο ισόγειο (από την είσοδο της Σόλωνος), στα σκαλάκια αριστερά,
καθόμασταν για λίγη ώρα κι ένας συνάδελφος μας έλεγε για τα καινούργια
τραγούδια του Μίκη και σιγοτραγουδούσαμε…
Θυμάμαι ότι στην ταράτσα κάποια στιγμή ένας φίλος φώναξε «παιδιά, πού είναι η
Νάσα;» (φροντίζαμε να είμαστε συγκεντρωμένοι και να συνεννοούμαστε για κάθε
ενδεχόμενο) κι εγώ απάντησα «εδώ, κρατάω το «Α» της ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ (στο πανό που
είχαμε βάλει στα κάγκελα).
Θυμάμαι την Γενική Συνέλευση, που έγινε για να αποφασίσουμε αν θα «βγούμε» ή
θα συνεχίσουμε την κατάληψη.
Ήταν υποδειγματική, με σεβασμό στους ομιλητές, με σεβασμό στην διαφορετική
άποψη, με σεβασμό της γνώμης της πλειοψηφίας και της σχετικής απόφασης.
Θυμάμαι ότι βγήκαμε μέσα από το Νεκροτομείο (σημερινό κτήριο Κωστή Παλαμά,
υπήρχε επικοινωνία των κτιρίων) και μας βοήθησαν κάποιοι γιατροί.
Μας είχαν πει να μην πάρουμε ταξί, μήπως είναι της «Ασφάλειας» και όχι κανονικά
ταξί. Ένας φίλος την «πάτησε» και βρέθηκε στην «Ασφάλεια»…
Μετά από καιρό συνάντησα στην οδό Ακαδημίας ένα παιδί, που είχαμε γνωρίσει
μέσα στην Νομική και που προσέχαμε μήπως είναι της «Ασφάλειας», ένα παιδί
ψηλό και γεροδεμένο, με την προφορά από το Αγρίνιο, σοβαρό και συνεσταλμένο.
Περπατούσε σέρνοντας τα πόδια του βαριά και, όταν τον ρώτησα, μου είπε για την
«φάλαγγα», χωρίσαμε και είχε λυθεί η απορία της παρέας μου…
Όταν τα παιδιά μου ήταν μικρά και την ημέρα της επετείου έβαζα τα τραγούδια του
Μίκη που μας ενέπνεαν και μας έδιναν τον παλμό, ρώτησαν “και συ, μαμά, τι
έκανες;” κι εγώ βρήκα και τους είπα την περίληψη «κρατούσα το «Α» της
ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ» στο πανό, για να το βλέπουν όλοι.