Η συζήτηση του «Κλεισθένη» στη Βουλή για την τοπική και την περιφερειακή αυτοδιοίκηση ανέδειξε καταρχάς, για άλλη μια φορά, την ουσιαστική συνεισφορά της μεγάλης Δημοκρατικής Παράταξης στον τόπο. Σήμερα στο Κίνημα Αλλαγής νιώθουμε υπερήφανοι γιατί, ειδικά στον τομέα της τοπικής αυτοδιοίκησης, ό,τι προοδευτικό έγινε σε αυτή τη χώρα κατά τις τελευταίες δεκαετίες έχει γίνει από την παράταξή μας. Η αιρετή νομαρχιακή αυτοδιοίκηση, ο «Καποδίστριας» και ο «Καλλικράτης» υπήρξαν αποφασιστικά βήματα εκσυγχρονισμού της τοπικής αυτοδιοίκησης. Η κυβέρνηση σήμερα, αντί να προβεί σε μια αξιολόγηση του ισχύοντος συστήματος και να προτείνει βελτιώσεις, όπου είναι αναγκαίο, εισάγει με τον «Κλεισθένη» επικίνδυνες «πρωτοτυπίες». Και αυτό γιατί στόχος της δεν είναι μια αυθεντική εκσυγχρονιστική προσπάθεια, αλλά μια απόπειρα μικροπολιτικής εργαλειοποίησης του θεσμικού πλαισίου, ώστε να εκβιάσει την παρουσία του ΣΥΡΙΖΑ στην αυτοδιοίκηση α’ και β’ βαθμού.
Ο κυβερνητικός «Κλεισθένης» είναι ασθενής. Πάσχει από τη γνωστή συριζαϊκή ασθένεια της αναντιστοιχίας προθέσεων, λόγων και πράξεων. Και κυρίως, από τσαπατσουλιά και έλλειψη σοβαρής προετοιμασίας.
Στα 255 άρθρα του νομοσχεδίου, δεν υπάρχει καμία πραγματικά μεταρρυθμιστική φιλοδοξία, καμία πρόταση που να συνδέει το θεσμό της περιφερειακής και της τοπικής αυτοδιοίκησης με την ανάπτυξη, να δημιουργεί το πλαίσιο για τις απαραίτητες συνέργειες και συμπράξεις του δημόσιου με το ιδιωτικό, του τοπικού/περιφερειακού με το εθνικό και με το ευρωπαϊκό. Αντί να λύνει προβλήματα, δημιουργεί άλλα που κινδυνεύουν να τινάξουν τους ΟΤΑ στον αέρα.
Στη συνέχεια θα συνοψίσω μερικές από τις παθογένειες που χαρακτηρίζουν τον «Κλεισθένη».
ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΤΟΥ «ΚΛΕΙΣΘΕΝΗ»
• Ο χρόνος των εκλογών και η διάρκεια θητείας
Ενώ υποτίθεται ότι το νομοθέτημα Σκουρλέτη εκυοφορείτο εδώ και αρκετούς μήνες, χρειάστηκε μεσούσης της συζήτησης στη Βουλή να κατατεθεί τροπολογία τοποθετώντας το χρόνο διενέργειας των εκλογών το Μάιο του 2019 μαζί με τις ευρωεκλογές. Παρά τα βαρύγδουπα επιχειρήματα Σκουρλέτη για την ανάγκη να μην συμπέσουν οι ευρωεκλογές με τις αυτοδιοικητικές, η τροπολογία έγινε αποδεκτή όταν διαπιστώθηκε ότι η αρχικά προτεινόμενη για τον Οκτώβριο έπασχε από αντισυνταγματικότητα.
Αποκαλύφθηκε έτσι ότι η πρόθεση της κυβέρνησης είναι να θολώσει τα μηνύματα των διαφορετικών εκλογών, ελπίζοντας ότι η σύγχυση θα της είναι ευνοϊκή. Εξάλλου, η θητεία ξαναγίνεται τετραετής από πενταετής που είναι σήμερα, χωρίς όμως να έχει υπάρξει αντίστοιχη αξιολόγηση.
• Το εκλογικό σύστημα
Ο «Κλεισθένης» εχθρεύεται τον θεσμό του δημάρχου, τον υπονομεύει και τον ευτελίζει. Με πρόσχημα τον επιπλέον εκδημοκρατισμό της διακυβέρνησης των ΟΤΑ, εισάγει την απλή αναλογική. Στην πραγματικότητα, προτείνεται ένα διπλό εκλογικό σύστημα: για τις Κοινότητες κάτω των 500 κατοίκων θα ισχύει το ενιαίο ψηφοδέλτιο με πλειοψηφικό σύστημα, ενώ για τις άνω των 500 κατοίκων θα υπάρχουν διαπαραταξιακά ψηφοδέλτια και απλή αναλογική.
Με την καθιέρωση της απλής αναλογικής για την ανάδειξη των δημοτικών συμβουλίων, θα έχουμε εκλογή ενός δημάρχου με ευρεία λαϊκή νομιμοποίηση, καθώς θα εκλέγεται με την απόλυτη πλειοψηφία, ο οποίος όμως δεν θα στηρίζεται σε μια πλειοψηφία που να εξασφαλίζει την απαραίτητη κυβερνησιμότητα του δήμου. Ο δήμαρχος θα είναι έρμαιο ευκαιριακών μειοψηφιών, με τις οποίες θα πρέπει να συναλλάσσεται συνεχώς μην μπορώντας να αποφύγει τους εκβιασμούς από “τον κάθε πικραμένο” που θα έχει εκλεγεί σύμβουλος – αφού το νομοσχέδιο δεν προβλέπει καν ένα μίνιμουμ ποσοστό για την εκλογή ενός συνδυασμού, π.χ. 3% όπως συμβαίνει στις βουλευτικές εκλογές. Το πρόβλημα θα είναι ακόμη πιο οξύ αν εκλεγούν δυναμικές αντιδημοκρατικές μειοψηφίες, οι οποίες θα έχουν στόχο την αποτροπή συναινέσεων και τελικά την κατάλυση του θεσμού.
Δεν υποστηρίζω ότι το υπάρχον σύστημα ήταν τέλειο. Υπήρχε περιθώριο για βελτιώσεις, προς την κατεύθυνση της αναλογικότερης εκπροσώπησης των συμβούλων. Ωστόσο η κυβέρνηση, αντί να προτείνει αλλαγές, επέλεξε να εφαρμόσει την προσφιλή της μέθοδο «πονάει κεφάλι, κόψει κεφάλι».
Ομως, το πρόβλημα της τοπικής αυτοδιοίκησης στη χώρα μας προφανώς και δεν είναι το εκλογικό σύστημα. Η απλή αναλογική δεν θα αλλάξει ούτε την αδυναμία πρόβλεψης, σχεδιασμού και αποτελεσματικής αντιμετώπισης των πλημμυρών της Μάνδρας ούτε τη δυστοκία σχετικά με την εκμετάλλευση του παλαιού αεροδρομίου του Ελληνικού, για να αναφερθώ σε δύο μόνο εμβληματικά προβλήματα. Αντίθετα, με την ακυβερνησία που θα πλήξει τους περισσότερους δήμους τα πράγματα θα γίνουν χειρότερα.
• Αρμοδιότητες και πόροι
Εκεί που υστερεί επίσης ο Κλεισθένης είναι η έλλειψη σαφούς οριοθέτησης των αρμοδιοτήτων μεταξύ κεντρικού κράτους και περιφερειακής – τοπικής αυτοδιοίκησης. Αυτό που προέχει είναι μια ριζική αποκέντρωση, που θα στηρίζεται στην αξιοκρατία και την αξιολόγηση, θα διευκολύνει τις συμπράξεις δημόσιου και ιδιωτικού τομέα και θα εμπεδώνει τις αρχές της εγγύτητας και της επικουρικότητας ώστε οι αποφάσεις να παίρνονται πιο κοντά στον πολίτη.
Μαζί με τη μεταφορά αρμοδιοτήτων, θα πρέπει βέβαια να γίνεται και η ανάλογη μεταφορά πόρων. Ενώ όμως αυτό αποτελεί κεκτημένο και βασικό τρόπο λειτουργίας στα κράτη της Ε.Ε., εδώ δυστυχώς η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ αναπαράγει το μοντέλο ενός άκρως συγκεντρωτικού και υδροκέφαλου κράτους.
Αποκέντρωση σημαίνει ότι αποφασίζουμε πρώτα ποιο ρόλο πρέπει να έχουν οι δήμοι, ποιες δράσεις πρέπει να αναλάβουν στα πλαίσια του Κοινωνικού Κράτους -όπως η Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας- ή ποιον αναπτυξιακό ρόλο πρέπει να έχουν οι Περιφέρειες. Και γι’ αυτό δεν απαιτείται καμία συνταγματική αναθεώρηση. Απλή νομοθετική ρύθμιση χρειάζεται, και μια κυβέρνηση που να μην κρύβεται πίσω από τεχνάσματα και προφάσεις.
ΕΡΑΣΙΤΕΧΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΤΣΑΡΛΑΤΑΝΙΣΜΟΣ
Με τον «Κλεισθένη», ο ερασιτεχνισμός και ο τσαρλατανισμός με τον οποίο κυβερνάται η χώρα θα κάνουν θριαμβευτικά την είσοδό τους και στην αυτοδιοίκηση. Η απαξία του ΣΥΡΙΖΑ προς το θεσμό της αυτοδιοίκησης οφείλεται στο γεγονός ότι μέχρι σήμερα απουσιάζει από το σύνολο σχεδόν των Δήμων και των Περιφερειών. Με το νομοσχέδιο αυτό προσπαθεί να αποκτήσει ερείσματα εκεί που οι τοπικές κοινωνίες τον έχουν στο περιθώριο.
Ο απώτερος στόχος της παραπαίουσας κυβέρνησης είναι όχι η αναβάθμιση της αυτοδιοίκησης, αλλά η καθυπόταξή της υπό μορφήν “ιμάντα μετάδοσης” στα κελεύσματα της κεντρικής και υπερσυγκεντρωτικής εξουσίας.
*Ο Τάκης Αναστόπουλος είναι Μέλος της Κεντρικής Πολιτικής Επιτροπής του ΚΙΝΑΛ και μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής των “Κινήσεων Πολιτών για τη Σοσιαλδημοκρατία”