Ο Branko Milanoviç δεν είναι ακριβώς αυτό που θα αποκαλούσαμε “ανατρεπτικός ριζοσπάστης διανοούμενος”. Μάλλον από την πλευρά του “κατεστημένου” θα τον κατέτασσε κάποιος – γενικά μετριοπαθής κεντροαριστερός αλλά πάντοτε με κριτική σκέψη.

Πρώην επικεφαλής οικονομολόγος του τμήματος ερευνών της Παγκόσμιας Τράπεζας, Καθηγητής στο City University of New York την τελευταία δεκαετία, διδάσκει παράλληλα στο London School of Economics, ενώ παλαιότερα έχει διδάξει στο John Hopkins University και στο University of Maryland.

Γεννημένος πριν 70 χρόνια στην Γιουγκοσλαβία, γιός υψηλόβαθμου στελέχους του Τιτοϊκού καθεστώτος.

Εκπόνησε το διδακτορικό του στο Πανεπιστήμιο του Βελιγραδίου με θέμα την ανισοκατανομή του εισοδήματος στην σοσιαλιστική Γιουγκοσλαβία και έκτοτε έχει καθιερωθεί ως ένας από τους διαπρεπέστερους ειδικούς για το θέμα της ανισοκατανομής, διεθνώς.

Με αφορμή το πρόσφατο κύμα κινητοποίησεων στα αμερικανικά πανεπιστήμια, και ιδίως τις αντιδράσεις των πανεπιστημιακών διοικήσεων στις κινητοποιήσεις αυτές, ο Milanoviç ασκεί ωστόσο μια έντονα ριζοσπαστική κριτική.

Σχολιάζει στο blog του πως και στο παρελθόν υπήρξαν αστυνομικές επεμβάσεις στα campuses. Η καινοτομία όμως στις τρέχουσες κινητοποιήσεις συνίσταται στο ότι ενώ στο παρελθόν οι διοικήσεις των πανεπιστημίων στέκονταν στο πλευρό των φοιτητών τους σήμερα είναι οι ίδιες οι διοικήσεις που ζητούν από την αστυνομία να επέμβει.

Στις ΗΠΑ, επισημαίνει, οι διοικήσεις των πανεπιστημίων δεν διορίζονται από την εκάστοτε πολιτική εξουσία. Ακόμη λοιπόν και στην περίπτωση που υπάρχει μια μείζων πολιτική αντιπαράθεση των φοιτητών με πολιτικές της κυβέρνησης γιατί οι διοικήσεις να στραφούν εναντίον των φοιτητών τους που διαμαρτύρονται ειρηνικά; Αποτελούνται, αναρωτιέται ρητορικά, από “κακούς ανθρώπους που ευχαριστούνται να διώκουν τους νέους”; Και συνεχίζει:

“Η απάντηση είναι : Όχι, οι διοικήσεις δεν αποτελούνται από κακούς ανθρώπους. Αποτελούνται από ανθρώπους που κάνουν λάθος δουλειά. Δεν βλέπουν τον ρόλο των πανεπιστημίων ως θεσμών που προσπαθούν να μεταδώσουν στη νεότερη γενιά αξίες, τις αξίες της ελευθερίας, της ηθικής, της ενσυναίσθησης ή οτιδήποτε άλλο θα θεωρούνταν ως αξιακά επιθυμητό.

Ο ρόλος τους σήμερα είναι αυτός του διευθύνοντα συμβούλου ενός εργοστασίου που ονομάζεται Πανεπιστήμιο. Τέτοια εργοστάσια χρησιμοποιούν μια πρώτη ύλη που ονομάζεται “φοιτητές” την οποία μετατρέπουν, μέσα από μιά τυποποιημένη διαδικασία, σε ένα προϊόν που ονομάζεται “πτυχιούχοι”.

Οποιαδήποτε διαταραχή σε αυτή τη διαδικασία παραγωγής μοιάζει με διαταραχή σε μια αλυσίδα εφοδιασμού. Πρέπει να εξαλειφθεί το συντομότερο δυνατό για να ξαναρχίσει η παραγωγή.

Οι πτυχιούχοι πρέπει να «παραχθούν», οι νέοι φοιτητές να εισαχθούν, τα δίδακτρα πρέπει να μπουν στα ταμεία, και πρέπει να βρεθούν δωρητές για να εξασφαλιστούν πρόσθετα κεφάλαια. Εάν οι φοιτητές, παρακωλύουν τη διαδικασία, πρέπει να εξουδετερωθούν, αν χρειαστεί με τη βία.

Οι διαχειριστές δεν ενδιαφέρονται για αξίες, αλλά για ισολογισμούς. Η δουλειά τους είναι αντίστοιχη με αυτή ενός Διευθύνοντος Συμβούλου των σούπερ μάρκετ Walmart, ή της Burger King.

Αναπτύσσουν βέβαια έναν λόγο περί αξιών μιλώντας δημόσια για «διανοητικά υποκινητικό περιβάλλον» ή για χώρους «ζωντανής συζήτησης» (ή οτιδήποτε άλλο συναφές)… κατά τη συνήθη προωθητική, επιτελεστική ομιλία που τα κορυφαία στελέχη των εταιρειών σήμερα παράγουν, μεταξύ τυρού και αχλαδιού.

Όχι ότι πιστεύει πλέον κανείς σε τέτοιες κοινοτοπίες. Αλλά είναι αναμενόμενο να παράγονται. Πρόκειται για μια ευρέως αποδεκτή υποκρισία.

Το θέμα είναι ότι ένα τέτοιο επίπεδο υποκρισίας δεν γίνεται ακόμα πλήρως αποδεκτό στα [αμερικανικά] πανεπιστήμια, τα οποία, ιστορικά, δεν αντιμετωπίζονταν ακριβώς σαν εργοστάσια αλλαντικών. Υποτίθεται ότι βρίσκονται εδώ για να παράγουν καλύτερους ανθρώπους.

Αυτό ακριβώς ξεχνιέται στον αγώνα δρόμου για έσοδα από δίδακτρα και χορηγίες. Και για αυτό το εργοστάσιο αλλαντικών δεν μπορεί να σταματήσει την λειτουργία του. Αν δε κάτι τέτοιο συμβεί, πρέπει να κληθεί η αστυνομία”.

Η ΑΓΟΡΑ ΚΑΙ Η ΠΟΛΙΣ: Ο ΔΙΤΤΌΣ ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΩΝ

Και μόνο από το γεγονός ότι ένας γενικά ψύχραιμος σχολιαστής όπως ο Milanoviç προσομοιάζει τα αμερικανικά πανεπιστήμια με εργοστάσια αλλαντικών γίνεται φανερή η ένταση και η πόλωση που κυριαρχεί το τελευταίο διάστημα στα αμερικανικά campuses. Μια πόλωση που προφανώς αφορά το ακαδημαϊκό και το διοικητικό υποσύστημα των ιδρυμάτων, αλλά και σε ένα δεύτερο επίπεδο ανάγνωσης την σχέση ανάμεσα στον επαγγελματικό και τον κοινωνικό τους προσανατολισμό.

Τα Πανεπιστήμια είχαν και έχουν ιστορικά έναν διττό ρόλο: πρώτον, παραγωγή επιστημονικής γνώσης και τεχνολογίας και δεύτερον, ανάπτυξη κοινωνικής συνειδητότητας και κριτικής σκέψης. Η πρώτη λειτουργία διαμορφώνει ερευνητές, εμπειρογνώμονες και εξειδικευμένους επαγγελματίες, η δεύτερη ενεργούς πολίτες.

Οι ρόλοι αυτοί είναι αδιάρρηκτοι και μόνο η συνδυασμένη άσκησή τους επιτρέπει στα πανεπιστήμια να διαδραματίζουν με πληρότητα την κοινωνική τους λειτουργία και να προσφέρουν ολοκληρωμένα και ισόρροπα στις κοινωνίες που τα συμπεριλαμβάνουν στους θεσμούς τους, δηλαδή σε όλες τις σύγχρονες κοινωνίες, τις συλλογικές αξίες χρήσης που είναι σε θέση να παράγουν.

Τα όσα επισημαίνει ο Μilanoviç -και όχι μόνον αυτός, ενδεικτική προς την ίδια κατεύθυνση είναι η αρθρογραφία του Καθηγητή του Columbia Μαρκ Μαζάουερ στους Financial Times και στην Καθημερινή – για τα πρόσφατα γεγονότα στα αμερικανικά πανεπιστήμια, φανερώνουν την διατάραξη της αναγκαίας ισορροπίας στην ακαδημαϊκή λειτουργία.

Η ίδια ανισορροπία διαφαίνεται και σε άλλα επίπεδα, όπως π.χ. στον μονόπλευρο προσανατολισμό των σπουδών και των χρηματοδοτήσεων στα STEM επιστημονικά πεδία.

Ενίσχυση των STEM φυσικά πρέπει να υπάρξει αφού από τις Θετικές επιστήμες αναμένονται οι λύσεις στα σύγχρονα υλικής φύσης προβλήματα.

Αλλά όχι εις βάρος των Κοινωνικών και των Ανθρωπιστικών επιστημών όπως φανερώνουν διαφορετικά, αλλά εξίσου δυσάρεστα φαινόμενα: από την υποχρηματοδότηση της επιστημονικής έρευνας στα συναφή πεδία έως την δραματική υποβάθμιση των αναφορών στις επιστημονικές δημοσιεύσεις των κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών από τις γνωστές πλατφόρμες όπως Scopus, Web of Science κλπ.

Με αφορμή λοιπόν την πρόσφατη αντιπαράθεση στα αμερικανικά πανεπιστήμια γύρω από ένα μείζον ζήτημα εξωτερικής πολιτικής, αναδεικνύεται ένα βαθύτερο, δομικό, πρόβλημα των ίδιων των πανεπιστημίων και του κοινωνικού τους ρόλου. Και είναι ένα πρόβλημα για το οποίο οι σύγχρονες κοινωνίες, και ειδικότερα οι ακαδημαϊκές τους κοινότητες, πρέπει να συζητήσουν σοβαρά.

Ο Θεόδωρος Ν. Τσέκος είναι μέλος της Συντονιστικής Γραμματείας των “Κινήσεων Πολιτών για τη Σοσιαλδημοκρατία”