Η σημαντική ψηφιακή πρόοδος τα τελευταία χρόνια, αναγνωρίζεται καθημερινά από το σύνολο των πολιτών και, σίγουρα, έχει άμεση αξία για όλους μας. Χρειάζεται, όμως, να αποφευχθεί η υπεραπλούστευση συγκεκριμένων διαπιστώσεων, όπως συχνά παρουσιάζονται στο δημόσιο διάλογο.
Είναι σημαντικό να διευκρινιστεί πως τα όποια θετικά αποτελέσματα της τελευταίας διετίας δεν εμφανίστηκαν απλά και μόνο ελέω κορονοϊού: αφενός προϋπήρξε πολύμηνος σχεδιασμός που οδήγησε στη φαινομενικά άμεση απόκριση του κράτους σε συνθήκες κρίσης (λ.χ. gov.gr, ψηφιακή υπεύθυνη δήλωση, κ.ά., που σχεδιάστηκαν και αναπτύχθηκαν από το grnet.gr ), αφετέρου προϋπήρχαν κεντρικά πληροφοριακά συστήματα που μπορούσαν πλέον να αξιοποιηθούν με πολλαπλασιαστικά οφέλη και περαιτέρω ανάπτυξη υπηρεσιών (λ.χ. άυλη συνταγογράφηση επί του συστήματος ηλεκτρονικής συνταγογράφησης, ψηφιακή ταυτοποίηση taxisnet, κ.ά.)
Οι επισημάνσεις αυτές αναδεικνύουν δύο βασικές πλευρές της παρούσας φάσης εξέλιξης της ψηφιακής πολιτικής στην Ελλάδα: Πρώτον, ότι σταδιακά κλείνει ο κύκλος των “γρήγορων νικών” (quick wins) στον τομέα της ψηφιακής πολιτικής. Έργα, νομοθετικές παρεμβάσεις και πολιτικές που ωριμάζουν από το 2012 (χρονιά ορόσημο καθώς τότε ψηφίστηκε ο πρώτος ολοκληρωμένος νόμος για την ηλεκτρονική διακυβέρνηση, ο 4098/2012), επιτέλους έφτασαν στην ωρίμανση και υλοποίησή τους. Δεύτερον, ότι πλέον βρισκόμαστε στο σημείο που κεντρικό ζητούμενο καθίσταται η διάρκεια και συνέχεια της ψηφιακής πολιτικής η τεχνολογική και επιχειρησιακή συνέχεια καθώς και η ανθεκτικότητα των πληροφοριακών συστημάτων στις πολλαπλές απειλές που εμφανίζονται πλέον με μεγάλη ένταση και σε μεγάλη έκταση, καθώς η αξία από την εξαγωγή δεδομένων αποτελεί ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά του ψηφιακού οικοσυστήματος. Η ακεραιότητα και ανθεκτικότητα αυτή είναι πλέον απαραίτητα τόσο για την ακεραιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών, όσο και για την διασφάλιση και προστασία των ίδιων μας των δημοκρατικών θεσμών. Υπό αυτό το πρίσμα, η ασφάλεια και η ανοικτότητα των συστημάτων θα πρέπει να αντιμετωπίζονται ως δύο πλευρές του ίδιου νομίσματος της ανθεκτικότητας, ενώ ο ανοικτός συμμετοχικός ανασχεδιασμός των κεντρικών πληροφοριακών συστημάτων του κράτους θα πρέπει να αναδειχθεί σε κεντρικό στόχο της εθνικής ψηφιακής πολιτικής.
Στο πλαίσιο αυτό προτείνω 8+1 αρχές:
#1 Κυριότητα δεδομένων
Τα δεδομένα που διατηρούν δημόσιο και ιδιωτικές επιχειρήσεις για φυσικά και νομικά πρόσωπα, δεν πρέπει να αποτελούν αντικείμενο εκμετάλλευσης δίχως την ρητή και αληθή συγκατάθεση και τον έλεγχο των ιδιοκτητών των δεδομένων. Προς τούτο, δύναται να συμβάλλει ένας προοδευτικότερος και ριζοσπαστικότερος Γενικός Κανονισμός Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων, μετά το 1ο βήμα που έγινε το 2016 με την αρχική θέσπιση του, το μοντέλο θα πρέπει να μετασχηματιστεί περαιτέρω από παθητική αποδοχή των όρων επεξεργασίας δεδομένων των πολιτών (αν όχι άγνοια και αδιαφάνεια) σε ενεργή συμμετοχή των πολιτών στη διαχείριση των δεδομένων τους.
#2 Άνοιγμα και ανάπτυξη της εγχώριας παραγωγής
Να αναδειχθεί πάνω απ’ όλα το άνοιγμα επί της αρχής της αγοράς πληροφορικής και επικοινωνιών και η αποτροπή ή μείωση των πιθανών εξαρτήσεων από έναν προμηθευτή (λ.χ. vendor lock-in). Για το λόγο αυτό, κρίνεται απαραίτητος ο ορισμός ως προϋπόθεση της ανάπτυξης και διάθεσης ανοικτών διεπαφών προγραμματισμού εφαρμογών(APIs) σε όλα τα συστήματα του Δημοσίου που μπορούν να λειτουργήσουν ως τεχνολογική υποδομή, τόσο μεταξύ τους εσωτερικά, όσο και προς το κοινό ως υπηρεσία. Μια σχετική διάσταση αφορά στην ενίσχυση της προσβασιμότητας και την ανάπτυξη οικοσυστήματος ψηφιακής καινοτομίας με κορμό τις Δημόσιες υπηρεσίες, ως πολιτικό στόχο, με την αξιοποίηση νέων μηχανισμών όπως το δίκτυο των Ευρωπαϊκών Κόμβων Ψηφιακής Καινοτομίας, αλλά και το πολυδιαφημισμένο και στη χώρα μας (αλλά ακόμη μη υιοθετημένο) το ανοιχτό και διαφανές μοντέλο της αγοράς προμηθευτών (marketplace) του GOV.UK.
#3 Το δημόσιο ως ψηφιακή πλατφόρμα
Η ανάπτυξη και λειτουργία των πληροφοριακών συστημάτων του Δημοσίου, είναι σημαντικό να γίνεται στο πλαίσιο κεντρικού σχεδιασμού, με έμφαση στην διαλειτουργικότητα, τα ανοιχτά πρότυπα και το ανοιχτό λογισμικό, με αποκεντρωμένη υλοποίηση. Η αποκέντρωση αυτή, όχι μόνο θα βελτιώσει τόσο το άνοιγμα όσο και την ανάπτυξη της αγοράς, αλλά θα διασφαλίσει με κατάλληλη μέριμνα την αποφυγή επανα-υλοποιήσεων ανάλογων ή παρόμοιων εφαρμογών, θα επιτρέψει την καινοτομία και τη δημιουργικότητα, ενώ θα συμβάλλει και στη λειτουργία κομβικών συστημάτων ή επιμέρους λύσεων ως υποδομές και επαναχρησιμοποιήσιμα δομικά στοιχεία.
#4 Ανοιχτά πρότυπα και λογισμικό
Υιοθέτηση ανοιχτών προτύπων, ανοιχτού λογισμικού και ανοικτών τρόπων ανάπτυξης λογισμικού για τα πληροφοριακά συστήματα του δημοσίου τομέα και τις δημόσιες υποδομές ώστε να διασφαλίζεται η ψηφιακή ανεξαρτησία σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο.
#5 Δημόσιο χρήμα = δημόσιος κώδικας + δεδομένα
Ό,τι χρηματοδοτείται από δημόσιο χρήμα, θα πρέπει να παρέχεται με άδειες ανοιχτού λογισμικού, δεδομένων και περιεχομένου(EUPL και Creative Commons αντίστοιχα). Δυστυχώς, παρά τη σχετική θέσπιση εδώ και αρκετά έτη, δεν είναι λίγες φορές που δεν ακολουθείται αυτή η αρχή, με πλήθος καταχρήσεων, και τελικά ως αποτέλεσμα, φαινομένων “vendor lock-in” όπου δημιουργείται έντονη ή και αποκλειστική σχέση εξάρτησης ενός δημόσιου φορέα από τον εκάστοτε προμηθευτή.
#6 Ψηφιακές δημόσιες υποδομές και αγαθά
Πρόβλεψη για τη διατήρηση και διάθεση ανοιχτού η/μ φάσματος προς δημόσια ή ερευνητική χρήση, καθώς και η διάθεση ανοικτών δημόσιων δεδομένων βιβλιοθηκών, αρχειακού υλικού κτλ.
#7 Εμπιστοσύνη
Ενιαία και ασφαλής ταυτοποίηση των πολιτών, προς χρήση πρωτίστως από τη δημόσιο τομέα αλλά και από τον ιδιωτικό για συναλλαγές με πολίτες και επιχειρήσεις. Στη χώρα μας θετικά κρίνεται η ολοένα και μαζικότερη αξιοποίηση της ταυτοποίησης μέσω taxisnet. Το ίδιο όμως χρήζει βελτιώσεων για τα διαφορετικά επίπεδα ασφαλείας με ενίσχυση και περαιτέρω αξιοποίηση του Εθνικού Μητρώου Επικοινωνίας (ΕΜΕπ) και ειδοποιήσεων, καθώς και της -διστακτικής έως σήμερα- χρήσης του eIDAS της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που αποκτά σταδιακά εξέχουσα σημασία σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
#8 Συμμετοχικότητα
Η ενεργή συμμετοχή των ίδιων των πολιτών ή/και των τελικών χρηστών των ψηφιακών υπηρεσιών και συστημάτων, έχει ιδιαίτερη σημασία. Δεν είναι μόνο βαθιά έκφραση δημοκρατικής λειτουργίας της ψηφιακής πολιτικής, αλλά είναι επίσης συμβατή με τις ευέλικτες και σύγχρονες τεχνολογίες και μεθόδους ανάπτυξης λογισμικού, ήδη από τα πρώτα στάδια ανάλυσης και (συνεργατικού) σχεδιασμού του. Ενισχύεται, με αυτόν τον τρόπο, ο πολιτο-κεντρικός σχεδιασμός των ψηφιακών υπηρεσιών (και χρηστο-κεντρικός των συστημάτων) που είναι βασικό ζητούμενο για μια ευρεία και ανοιχτή ψηφιακή διακυβέρνηση.
# +1 Αποτελεσματική Ρύθμιση
Είναι σημαντικό να εφαρμοστεί στην πράξη μία προοδευτική ψηφιακή πολιτική που δε θα υποφέρει από ιδεοληψίες περί “άκριτης ελεύθερης αγοράς” ή αντιστρόφως από μη ρεαλιστικό “απόλυτο, κρατικό και μόνο έλεγχο”, επιτρέποντας τον συμπληρωματικό ρόλο του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα. Ο ρυθμιστικός ρόλος του κράτους μπορεί να υλοποιηθεί άμεσα με τις κρατικές προμήθειες, αρκεί τα έργα να σχεδιάζονται χωρίς φωτογραφικές προδιαγραφές και να αξιολογούνται με διαφάνεια. Ο δημόσιος τομέας στην Ελλάδα δεν έχει ανάγκη από φαραωνικά έργα, αλλά από ποιοτική τεχνική υποστήριξη.
—
Ο Θόδωρος Καρούνος είναι ερευνητής στο ΕΜΠ και Αντιπρόεδρος του Οργανισμού Ανοιχτών Τεχνολογιών(ΕΕΛΛΑΚ).
—