Την ώρα που η χώρα έδινε μια μάχη απέναντι σε έναν σοβαρότατο φυσικό κίνδυνο, αυτή τη μάχη έπρεπε να την δώσει σύσσωμη. Οι στιγμές που τεράστιες εκτάσεις δάσους και καλλιεργειών καταστρέφονται, που χιλιάδες συμπολίτες μας βλέπουν τους κόπους χρόνων να εξαφανίζονται χάνοντας τις περιουσίες και τις δουλειές τους αλλά και τις ίδιες τους τις ζωές να εκτίθενται σε άμεσο κίνδυνο, οι στιγμές που χιλιάδες άνδρες και γυναίκες του πυροσβεστικού σώματος, της δασικής υπηρεσίας και άλλων συναρμόδιων φορέων αλλά και χιλιάδες εθελοντές αγωνίζονται αγνοώντας την σωματική εξάντληση και τον προσωπικό κίνδυνο, δεν μπορεί να είναι χρόνος μικροπολιτικών αντιπαραθέσεων.
Πολιτική κριτική, ναι. Μικροπολιτική προπαγάνδα, όχι !
Τώρα όμως που οι καταστροφικές πυρκαγιές βρίσκονται σε ύφεση και η διαχείριση των συνεπειών τους σε εξέλιξη, ευχόμενοι να σταματήσει εδώ η εθνική καταστροφή αυτό το καλοκαίρι, οφείλουμε να καταθέσουμε την πολιτική και τεχνοκρατική μας άποψη στο δημόσιο διάλογο. Να καταθέσουμε επισημάνσεις και κριτική και ως προς την ανάγκη διερεύνησης τυχόν ευθυνών, πολιτικών και υπηρεσιακών. Αλλά κυρίως για την ανάγκη προσεκτικής ανάλυσης των υφιστάμενων διαδικασιών, δομών και θεσμών ώστε να διαγνωστούν και να θεραπευθούν συστημικές αστοχίες και προβλήματα. Διότι οι φυσικοί κίνδυνοι δεν μπορούν ασφαλώς να εξαλειφθούν.
Η αντιμετώπισή τους ωστόσο μπορεί να βελτιστοποιηθεί έτσι ώστε οι περιβαλλοντικές, οικονομικές και κοινωνικές τους συνέπειες να περιορίζονται στο ελάχιστο δυνατό. Αυτή την στάση πιστεύουμε πρέπει να υιοθετήσει το σύνολο του πολιτικού μας συστήματος απέχοντας από κάθε προσπάθεια επικοινωνιακής και εκλογικής εκμετάλλευσης της φυσικής καταστροφής και του ανθρώπινου πόνου. Κάτι τέτοιο δεν θα έπρεπε να είχε συμβεί στο παρελθόν και δεν πρέπει να επαναληφθεί ούτε τώρα ούτε στο μέλλον!
Προβλήματα που διαιωνίζονται
Από το 2007 με τις δασικές πυρκαγιές σε πολλούς νομούς της χώρας που είχαν ως αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους 84 άνθρωποι, να καούν 1.500 σπίτια και περισσότερα. 2.700km2 γης, 4,5 εκατομμύρια ελαιόδεντρα και 60.000 ζώα, με καταστροφές ύψους περισσότερο από 3,5 δις €., μέχρι την φονική πυρκαγιά στο Μάτι το 2018, η οποία εκδηλώθηκε κάτω από ακραίες πυρο-μετεωρολογικές συνθήκες και παρουσίασε ακραία συμπεριφορά πυρός και προκάλεσε το θάνατο 103 συνανθρώπων μας, φθάσαμε σήμερα (Αύγουστος 2021) στην πυρκαγιά της Βαρυμπόμπης και της Βορειοανατολικής Αττικής, σε ζώνη μίξης οικιστικών και δασικών περιοχών, στην πυρκαγιά της Βόρειας Εύβοιας η οποία πήρε επικίνδυνες διαστάσεις, καθώς και στην Μεσσηνία, την Ανατολική Μάνη, την Αρκαδία, την Φωκίδα την Ρόδο και την Κώ, και σε άλλες περιοχές, με εκατοντάδες κατεστραμμένες κατοικίες και πάνω από 600.000 καμένα στρέμματα.
Η χώρα μας περνάει και πάλι μια πολύ δύσκολη κατάσταση, ως αποτέλεσμα των ακραίων αυτών καιρικών συνθηκών με ανεξέλεγκτες πυρκαγιές οι οποίες βρήκαν για ακόμη μια φορά ανέτοιμη τον Εθνικό μηχανισμό πολιτικής προστασίας να αντιμετωπίσει την κατάσταση.
Με τον Ν. 4662/2020 η κυβέρνηση θέσπισε αλλά δεν έχει θέσει σε πλήρη παραγωγική λειτουργία τον Εθνικό Μηχανισμό Διαχείρισης Κρίσεων και Αντιμετώπισης Κινδύνων, αναδιάρθρωσε, σε επίπεδο σχεδιασμού, την Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας, αναβάθμισε στα χαρτιά το σύστημα του εθελοντισμού για την πολιτική προστασία και αναδιοργάνωσε το Πυροσβεστικό Σώμα. Επίσης εκπόνησε τα Γενικά Σχέδια Αντιμετώπισης Εκτάκτων Αναγκών και Διαχείρισης Συνεπειών και τα Περιφερειακά και Τοπικά Σχέδια των Περιφερειών και των Δήμων. Όλα τα παραπάνω θεωρήθηκαν ότι επέλυαν οριστικά τα προβλήματα , δεδομένου ότι η αναδιοργάνωση στην οποία αποσκοπούσε ο προηγούμενος Ν. 4249/2014 (Α’ 73) ποτέ δεν ολοκληρώθηκε, αφού δεν εκδόθηκαν τα αναγκαία εφαρμοστικά κανονιστικά διατάγματα για την αντιμετώπιση της συνθετότητας και πολυπλοκότητας, τόσο όσον αφορά τον τρόπο εκδήλωσης των σύγχρονων φυσικών και τεχνολογικών καταστροφών και λοιπών απειλών όσο και την ανομοιογένεια των επηρεαζόμενων πληθυσμιακών ομάδων από την υφιστάμενη κλιματική κρίση.
Ήταν τέτοια η βεβαιότητα των αρμοδίων Υπουργών ότι μετά την ψήφιση του νόμου όλα θα είναι υπό έλεγχο που στις 29/5/2021, μετά την σύγκλιση του Συντονιστικού Οργάνου να δηλώνουν ότι: «Ολόκληρη η Ελλάδα θα είναι ασφαλής» και ότι «η χρονιά αυτή θα τελειώσει με τρόπο που θα καταστήσει τη χώρα ασφαλή και απρόσβλητη από φυσικές καταστροφές»!!! Ωστόσο η αποτυχία είναι τεράστια και τις συνέπειες θα πληρώνει η χώρα για μεγάλο διάστημα. Στον κύκλο διαχείρισης των πυρκαγιών, πρόληψη, προετοιμασία, αντιμετώπιση, αποκατάσταση, δυστυχώς και η κυβέρνηση της ΝΔ, μετά απ΄ αυτή του ΣΥΡΙΖΑ ασχολήθηκε αποκλειστικά και μόνο, και μάλιστα πλημμελώς με την αντιμετώπιση, αδιαφορώντας για τον κρίσιμο ρόλο της πρόληψης και της προετοιμασίας. Η διαχείριση των πυρκαγιών απέδειξε ότι στην εκδήλωση φυσικών και ανθρωπογενών καταστροφών είναι πολύ εύκολο να κάνεις αντιπολίτευση και εξαιρετικά δύσκολο να χειριστείς τα ζητήματα αποτελεσματικά όταν είσαι κυβέρνηση!!!
Χρειάζεται πολιτική και διοικητική και όχι επικοινωνιακή διαχείριση
Το κλίμα και η θερμοκρασία της γης επηρεάζεται ολοένα και περισσότερο από άμεσες ή έμμεσες ανθρώπινες δραστηριότητες (χρήση ορυκτών πόρων, καταστροφή δασών κλπ.), αλλά και από φυσικές διαδικασίες με συνέπεια την μεταβολή των μετεωρολογικών συνθηκών, με εμφάνιση ακραίων καιρικών φαινομένων π.χ. καύσωνες στην Ελλάδα και την Ευρώπη, πλημμύρες στην Γερμανία, ενώ η Μεσόγειος θεωρείται κλιματικό hot spot.
… και η κλιματική κρίση τα επιβαρύνει
Σύμφωνα με τον παγκόσμιο Μετεωρολογικό Οργανισμό η θερμοκρασία θα ανεβαίνει τα επόμενα χρόνια με ενδεχόμενο την αύξηση κατά περισσότερο από 1,5 βαθμούς Κελσίου, ενώ στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι θα αυξηθεί κατά 2,5 βαθμούς Κελσίου, κατά μέσο όρο μέχρι το 2050. Το κλίμα γίνεται πιο θερμό, πιο ξηρό , πιο άστατο και τα ακραία καιρικά φαινόμενα θα είναι πολύ πιο συχνά και με μεγαλύτερη ένταση. Η πιθανότητα να ερημοποιηθεί το 30% της επιφάνειας της χώρας τις επόμενες δεκαετίες είναι ένας υπαρκτός κίνδυνος.
Η κλιματική κρίση επηρεάζει κάθε πτυχή της ανθρώπινης δραστηριότητας, από τον τουρισμό, τα αρχαιολογικά μνημεία, την γεωργία, την υγεία, την ασφάλεια και από την πιθανή μεταβολή των ακτών , το ετήσιο ΑΕΠ (υπολογίζεται περίπου 2%).
Η σταδιακή αλλαγή του κλίματος στη χώρα μας είτε με τους θυελλώδεις ανέμους , τις χαμηλές θερμοκρασίες και τις έντονες χιονοπτώσεις τον χειμώνα, είτε με τους καύσωνες και τις πυρκαγιές το καλοκαίρι ,δοκιμάζουν τα όρια αντοχής του φυσικού περιβάλλοντος και των ανθρώπων.
Οι νέες αυτές περιβαλλοντικές συνθήκες θα είναι η νέα πραγματικότητα, που μπορούν εύκολα να ξεπεράσουν τις δυνατότητες καταστολής, ανεξάρτητα από την αφθονία και την τεχνολογία των διαθέσιμων μέσων.
Η αποτελεσματική διαχείριση μίας κρίσης είναι προϊόν δράσεων που πρέπει να γίνονται σε βάθος χρόνου και βεβαίως δεν προσφέρονται όλες για επικοινωνιακή διαχείριση.
Άλλο «επιτελικό» και άλλο συγκεντρωτικό και γραφειοκρατικό κράτος
Στόχος ενός επιτελικού κράτους είναι να δημιουργήσει εκείνες τις δομές του ώστε να γνωρίζει τι πρέπει να κάνει και πώς θα το κάνει ο κάθε εμπλεκόμενος σε κάθε περίπτωση και δεν θα χρειάζεται ο εκάστοτε πρωθυπουργός ή υπουργός να φέρει στολή ή εξαρτήματα αυτής προσποιούμενος πως καθοδηγεί τους έμπειρους επαγγελματίες που ξέρουν πολύ καλύτερα τι και πώς πρέπει να το κάνουν, για λόγους επικοινωνίας.
Το λεγόμενο «επιτελικό» κράτος δεν είναι, και δεν μπορεί να είναι, αποτελεσματικό όσο είναι θεσμικά συγκεντρωτικό και ταυτόχρονα διαδικαστικά ανοργάνωτο και χαοτικό. Επιτελικό κράτος, στον τομέα της πολιτικής προστασίας, δεν υπήρξε παρά τη δημιουργία 16 νέων θέσεων στην πυραμίδα διαχείρισης των κρίσεων (μία θέση υφυπουργού, μία θέση αναπληρωτή γενικού γραμματέα, μία θέση εθνικού συντονιστή και 13 θέσεις περιφερειακών συντονιστών) τους οποίους μέχρι σήμερα δεν κατόρθωσε να εντάξει λειτουργικά στην οργάνωση και λειτουργία των δομών πολιτικής προστασίας.
Είναι οι στιγμές των κρίσεων που αποκαλύπτουν με πάταγο τις αστοχίες έτσι ώστε ακόμη και τα ακριβοπληρωμένα media να μην είναι σε θέση να τις καλύψουν. Η επικέντρωση της προσπάθειας στην επικοινωνιακή διαχείριση της καταστροφής, ενεργοποιώντας και παρασκηνιακές μεθοδεύσεις εντυπωσιασμού της κοινής γνώμης, και όχι στην ουσιαστική ενημέρωση, μειώνει την εμπιστοσύνη των πολιτών στους θεσμούς και υποβαθμίζει την δημοκρατία.
Οι τραγικές εμπειρίες του πρόσφατου παρελθόντος από την Ηλεία και το Μάτι δεν έγιναν μάθημα.
Η κυβέρνηση οχυρώθηκε σχεδόν τυφλά πίσω από το δόγμα «προστατεύω τις ανθρώπινες ζωές» ενεργοποιώντας σε πολλές περιπτώσεις καταχρηστικά το μέτρο της οργανωμένης απομάκρυνσης. Η προστασία των ανθρώπων ασφαλώς προέχει αλλά αρκεί να εκκενώνεται ένα χωριό μια ημιαστική ή αστική περιοχή για να πούμε ότι έχουμε αποτελεσματική πολιτική προστασία?
Η προστασία των βασικών και ζωτικών περιουσιακών στοιχείων όπως η κατοικία ή οι επαγγελματικές υποδομές, δεν πρέπει να είναι μια βασική παράμετρος της πολιτικής προστασίας?
Η σχεδόν πλήρης εγκατάλειψη πολλών χιλιάδων στρεμμάτων παρθένου δάσους (και όχι αποκλειστικά πευκοδάσους ) βορά στις φλόγες είναι μέσο αντιπυρικής μάχης ή πολιτικής προστασίας ;
Πως συμμετέχουν οι τοπικές κοινότητες στον αντιπυρικό σχεδιασμό?
Πρέπει να αφήνουμε την φωτιά να αποφασίσει πότε θα σταματήσει και προς τα που θα πάει? Συνιστά αυτό ολοκληρωμένη πολιτική προστασία?
Και βεβαίως εκκρεμούν ερωτήματα σχετικά με την επάρκεια των επίγειων και –ιδίως- των εναέριων αντιπυρικών μέσων και του τρόπου με τον οποίο οι ανάγκες εκτιμήθηκαν και ιεραρχήθηκαν.
Τι πρέπει να γίνει άμεσα
Χρειάζεται ένας νέος σχεδιασμός, για την υλοποίηση του οποίου θα πρέπει να αξιοποιήσουμε μεγάλο μέρος των κονδυλίων του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, που θα είναι προϊόν διαβούλευσης όλων εμπλεκομένων κι όχι προσωπική στρατηγική προσωρινών κυβερνητικών οργάνων, για:
- Μια νέα οργάνωση με την δημιουργία σύγχρονου Μηχανισμού Έγκαιρης Προειδοποίησης για την πρόβλεψη και την αντιμετώπιση των νέων προκλήσεων για το περιβάλλον, τον άνθρωπο και την οικονομία..
- Κατάρτιση ειδικών πλάνων με δορυφορικά συστήματα παρακολούθησης και μέτρησης της θερμοκρασίας στα δάση.
- Χρήση νέων τεχνολογιών για την εκτίμηση της διασποράς και νέα σχέδια για προσαρμογή των πόλεων στην κλιματική κρίση
- Ειδικά σχέδια για την αγροτική παραγωγή σε ευάλωτες περιοχές και όσες θα πληγούν από την κλιματική αλλαγή (ξηρασία και ερημοποίηση)
- Ενσωμάτωση της κλιματικής παραμέτρου στον σχεδιασμό των νέων υποδομών
- Ενίσχυση επενδύσεων που συμβάλλουν στην πορεία προς μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία μέχρι το 2050 (έργα αιολικά, υδροηλεκτρικά, αποθηκευτικά, κ.ά.).
- Βελτίωση της ενεργειακής ασφάλειας της χώρας με τη σταδιακή μείωση των εισαγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου, την ενεργειακή διασύνδεση των νησιών και την προώθηση μονάδων αποθήκευσης της παραγόμενης από τις ΑΠΕ ενέργειας.
- Σχεδιασμός πολιτικών για τα “κοινά αγαθά” με ενεργοποίηση της κοινωνίας των πολιτών (εθελοντές, δασικοί συνεταιρισμοί, κοινωνικές επιχειρήσεις , ΜΚΟ κ.α.)
- Δημιουργία αποτελεσματικής δομής διαχείρισης κρίσεων πριν, κατά την διάρκεια και μετά με βασικό στόχο την ασφάλεια των πολιτών ,την παροχή των βασικών αναγκών (νερό, ενέργεια κλπ),την δημιουργία βασικών υποδομών για την προστασία των φυσικών πόρων του δάσους και της βιοποικιλότητας και αποτελεσματική δομή διαχείρισης των κρίσεων.
- Εισαγωγή της αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης στην εκπαίδευση
- Ολοκλήρωση του σχεδιασμού σύγχρονων δασικών χαρτών με πρόβλεψη για τις οικιστικές πυκνώσεις μέσα στο δασικό περιβάλλον.