Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσίασε η εκδήλωση, που διοργάνωσε το Ποτάμι με τίτλο «Κόβουμε σπατάλες – κόβουμε φόρους», στο πλαίσιο της οποίας ο επικεφαλής του κόμματος απηύθυνε πρόσκληση στο ΣΥΡΙΖΑ, στη Νέα Δημοκρατία και στο ΠΑΣΟΚ να συζητήσουν για την άρση της μονιμότητας στο Δημόσιο. Με αυτό τον τρόπο θα δοθεί ένα αποφασιστικό, υποτίθεται, χτύπημα στο πελατειακό κράτος.
Εκτός από την πρόσκληση του επικεφαλής του Ποταμιού ακούσθηκαν και άλλες προτάσεις για την βελτίωση της λειτουργικότητας του Δημοσίου. Μερικές από αυτές δείχνουν μεν την βούληση για καλύτερο Δημόσιο, δεν υπερβαίνουν όμως τα όρια «ιδεών και προτάσεων», οι οποίες δεν εντάσσονται σε μια ολοκληρωμένη προσέγγιση αυτού του μεγάλου προβλήματος.
Σίγουρα είναι προς τη σωστή κατεύθυνση, να γίνονται διορισμοί μόνο με διαγωνισμούς και υπό την εποπτεία του ΑΣΕΠ, να καταργηθούν οι κομματικοί Γενικοί Γραμματείς, να εκμηδενισθούν οι αποσπάσεις δημοσίων υπαλλήλων σε κόμματα και βουλευτές και να γίνεται αξιολόγηση όλων των θέσεων και των προσώπων του δημόσιου τομέα με αδιάβλητα κριτήρια.
Δεν αρκούν όμως. Χρειάζεται ένα ολοκληρωμένο σχέδιο για ένα σύγχρονο και λειτουργικό δημόσιο τομέα, το οποίο θα απαντά και στην πρόταση για άρση της μονιμότητας των δημοσίων υπαλλήλων, ως προϋπόθεσης για την καταπολέμηση της πελατειακής λογικής.
Πραγματικά αναρωτιέται ο πολίτης, εάν το πελατειακό κράτος είναι αποτέλεσμα της μονιμότητας και με την άρση της θα αποκτήσει προοπτική το Δημόσιο. Φαίνεται, ότι αυτό δεν το κατάλαβαν σε άλλα ευρωπαϊκά κράτη με πολύ υψηλότερο επίπεδο ανάπτυξης, τα οποία διατηρούν την μονιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων και μάλιστα στηρίζουν τον υψηλό βαθμό οργάνωσης και σε αυτήν.
Στην Ελλάδα η φορά των πραγμάτων είναι αντίθετη. Ιδιαιτέρως δε για τα κόμματα η μονιμότητα των εργαζομένων στον δημόσιο τομέα είναι η πηγή όλων των κακών, την πολύ κακή οργάνωση των υπηρεσιών, το πελατειακό κράτος, την διαφθορά και πολλά άλλα.
Είναι η λογική του πετάμε την μπάλα στην εξέδρα, διότι αυτό βολεύει. Μόνο που δεν λύνει τα μεγάλα προβλήματα αυτού του τόπου, ακόμη και όταν γίνονται «βαθυστόχαστες» ομιλίες στις διάφορες κομματικές εκδηλώσεις χωρίς την παρουσία αυτών, οι οποίοι θα κληθούν να πληρώσουν το μάρμαρο.
Γίνονται όμως και ορισμένες υπερβολές, οι οποίες υποτιμούν τη νοημοσύνη των πολιτών, δείχνουν όμως το μέγεθος του προβλήματος, το οποίο έχει το πολιτικό σύστημα.
Ξεπερνάει κάθε όριο ο ισχυρισμός, ότι «το πελατειακό κράτος είναι το απόλυτο πρόβλημα, καθώς καθορίζει την ποιότητα των θεσμών και της δημοκρατίας, την οικονομική ανάπτυξη, την απασχόληση και την κοινωνική πολιτική, όπως επίσης και την εθνική ανεξαρτησία και την ποιότητα της σχέσης της χώρας μας με την Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο» (Παναγιώτης Καρκατσούλης στην εκδήλωση του Ποταμιού), όταν δεν επισημαίνεται, ότι το ίδιο το πολιτικό σύστημα λόγω ανικανότητας, στατικής θεώρησης της πραγματικότητας και διαφθοράς, οικοδόμησε αυτό το κράτος, το οποίο χρειάζεται άμεσα πλήρη αναδιοργάνωση και εκσυγχρονισμό.
Αυτό δε δεν σημαίνει, ότι η άρση της μονιμότητας θα λύσει και τα χρονίζοντα προβλήματα του ελληνικού κράτους. Απεναντίας θα δρομολογήσει συνθήκες μεγάλης εργασιακής ρευστότητας με αρνητικές επιπτώσεις στην παραγωγικότητα του.
Εκείνο, που επείγει, είναι ο επαναπροσδιορισμός του ρόλου του Δημοσίου και των οργανωτικών προϋποθέσεων για την επιτυχή διεκπεραίωση του έργου, που καλείται να επιτελέσει.
Η πιο βασική προϋπόθεση είναι η διοικητική αυτονομία του δημόσιου τομέα και η απαλλαγή του από την εξάρτηση από το κόμμα, το οποίο διαχειρίζεται κυβερνητική εξουσία.
Όπως λειτουργεί σήμερα ο δημόσιος τομέας, οι δημόσιοι υπάλληλοι είναι απλά εκτελεστικά όργανα της βούλησης των πολιτικών τους προϊσταμένων. Δεν λειτουργούν ως φορείς ρόλων, οι οποίοι έχουν συγκεκριμένο περιεχόμενο και στόχους σύμφωνα με τον οργανισμό της υπηρεσίας. Γι’ αυτό και δεν αναπτύσσουν πρωτοβουλίες, αλλά εργάζονται για την προώθηση των στόχων των πολιτικών προϊσταμένων, οι οποίοι αποφασίζουν για όλα.
Από τους απλούς υπαλλήλους μέχρι τους τμηματάρχες και τους διευθυντές είναι όλοι εκτελεστικά όργανα. Μόνο οι πολιτικοί προϊστάμενοι (υπουργοί, υφυπουργοί, γενικοί γραμματείς) έχουν αποφασιστικό ρόλο και λόγο.
Υπάρχει σε πολύ υψηλό βαθμό συγκεντρωτισμός. Ακόμη και για την αγορά γραφικής ύλης χρειάζεται η έγκριση του πολιτικού προϊσταμένου. Γι’ αυτό και η ροή του χρόνου στο ελληνικό δημόσιο είναι πολύ αργή.
Πέρα όμως από αυτές τις παράλογες συνθήκες, οι οποίες επικρατούν στην ελληνική δημόσια διοίκηση, υπάρχουν ακόμη πιο ουσιαστικές παθογένειες, που πρέπει να αντιμετωπισθούν άμεσα. Ειδάλλως, με αυτό το Δημόσιο, η χώρα δεν θα είναι σε θέση να πορευθεί στο μέλλον και να ευημερήσει.
Κατ’ αρχήν ο δημόσιος τομέας οφείλει να διασφαλίζει το κοινωνικό συμφέρον και όχι το κομματικό και ορισμένων πολιτικών και οικονομικών ελίτ, όπως είναι τώρα. Για να είναι αυτό εφικτό, πρέπει να μην λειτουργεί μόνο εκτελεστικά, αλλά να είναι σε θέση να ανταποκριθεί και σε σχεδιαστικό ρόλο. Αυτό σημαίνει πλήρη επαναπροσδιορισμό των αρμοδιοτήτων του και των εργασιακών ρόλων, οι οποίοι θα αποτελέσουν τη βάση για τις αναγκαίες προσαρμογές.
Βέβαια με το διαθέσιμο στελεχιακό δυναμικό (χωρίς επαρκή αριθμό σύγχρονων ειδικοτήτων) και τις προβλεπόμενες θέσεις εργασίας είναι δύσκολη η επανεκκίνηση του Δημοσίου με σύγχρονη λογική. Δεν μπορεί όμως να χάνεται συνεχώς χρόνος. Τα περιθώρια δεν έχουν στενέψει. Είναι πλέον ανύπαρκτα.
Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται βέβαια και το πολιτικό σύστημα. Από τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των κομμάτων μέχρι τα αντίστοιχα του πολιτικού προσωπικού η κατάσταση είναι από κακή μέχρι τραγική. Γι’ αυτό και η διοικητική αυτονομία των δημοσίων υπηρεσιών θα βοηθήσει για την απαλλαγή της προσπάθειας ανασυγκρότησης από τις ανεπάρκειες του πολιτικού συστήματος, το οποίο αποτελεί το απόλυτο πρόβλημα για την ελληνική κοινωνία.
Για την οικοδόμηση της διοικητικής αυτοτέλειας των δημοσίων υπηρεσιών θα ήταν λειτουργικό ο διοικητικά υπεύθυνος ενός υπουργείου να έχει στάτους μόνιμου υφυπουργού, ο οποίος θα είναι μόνιμος υπάλληλος καριέρας υψηλών προσόντων και σίγουρα χωρίς κομματική αναφορά και ταυτότητα.
Η ίδια λογική ως προς τα προσόντα των προσλαμβανόμενων δημοσίων υπαλλήλων θα πρέπει να ισχύει για κάθε θέση εργασίας, η οποία προβλέπεται στον οργανισμό του υπουργείου ή όποιας άλλης δημόσιας υπηρεσίας.
Τα πολιτικά πρόσωπα σε θέσεις ευθύνης πρέπει να μειωθούν δραματικά και να πληρούν επίσης συγκεκριμένες ποιοτικές προϋποθέσεις. Δεν αρκεί η εκλογή τους στο Κοινοβούλιο. Ιδιαιτέρως όταν στις σύγχρονες μαζικές κοινωνίες του θεάματος τα κριτήρια επιλογής από τους ψηφοφόρους καταναλωτές πολιτικής έχουν χαρακτηριστικά αναγνωρισιμότητας.
Ίσως ήλθε η ώρα να γίνει επιτέλους η δημοκρατία πιο ουσιαστική και η πολιτική λειτουργία να απαλλαγεί από την γενικότερη καταναλωτική λογική και να αποκτήσει την απαραίτητη οντότητα για να οδηγήσει τις κοινωνίες στο πολύπλοκο μέλλον και τις προκλήσεις του με ασφάλεια και ανοιχτό το παράθυρο της προοπτικής. Άλλη εναλλακτική λύση δεν υπάρχει.