Τι σημαίνει να είναι κάποιος προοδευτικός στην εποχή της εργασιακής και ιδιοκτησιακής επισφάλειας που δημιουργεί η οικονομία του διαμοιρασμού, στην εποχή που ο κάθε πολίτης βλέπει κάθε σχεδόν πλευρά της ζωής του να παρακολουθείται και να χρησιμοποιείται εξαντλητικά από τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, στην εποχή που ο ρατσισμός κάνει ξανά την εμφάνισή του μέσα από έναν λόγο μίσους που γιγαντώνεται στα κοινωνικά δίκτυα, στην εποχή που έχουμε μια άνευ προηγουμένου διαρροή νέων με πολύ υψηλά προσόντα, σε μια εποχή που τα κράτη που ανταγωνίζονται το ένα το άλλο για την ποιότητα της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης που προσφέρουν σε σημείο που να παρέχουν ψηφιακή ιθαγένεια, σε μια εποχή που χωρίς δεξιότητες στο χειρισμό των μεγάλων δεδομένων και χωρίς πρόσβαση σε ψηφιακές πηγές είσαι αναλφάβητος, σε μια εποχή ψηφιοποίησης του κοινού φυσικού και πολιτιστικού μας περιβάλλοντος, σε μια εποχή που η τεχνητή νοημοσύνη και οι αλγόριθμοί καθορίζουν σχεδόν ερήμην μας τη ζωή μας;

Σε μια τέτοια εποχή, η μόνη πραγματικά προοδευτική πρόταση για έναν πολιτικό χώρο μπορεί να είναι μια πολιτική για το ανοιχτό: Ανοιχτή Κοινωνία, Ανοιχτή Διακυβέρνηση, Ανοιχτή Οικονομία, Ανοιχτή Γνώση, Ανοιχτή Τεχνολογία.

Η κεντροαριστερά βρίσκεται ιστορικά στην πρωτοπορία των κινημάτων του ανοιχτού. Ήταν ο κεντροαριστερός χώρος που έφερε το θέμα του ανοιχτού στο δημόσιο λόγο με τη εισαγωγή θεσμών όπως η Διαύγεια, η Ανοιχτή Διακυβέρνηση, τα Ανοιχτά Δεδομένα. Και είναι ο κεντροαριστερός χώρος που πρέπει να πάρει όλα αυτά τα κομμάτια που συνθέτουν το παζλ του ανοιχτού και να συνθέσει μια συνολική πολιτική πρόταση για το ανοιχτό.

Είναι σημαντικό να τονισθεί ότι το ανοιχτό δεν αποτελεί περιφερειακή πολιτική που αφορά ένα μικρό τμήμα του πληθυσμού, αλλά κεντρική πολιτική κατεύθυνση για μια Ελλάδα που μπορεί να ανταποκριθεί τόσο στις προκλήσεις του 21ου αιώνα, όσο και στα ενδημικά και πολλές φορές ιστορικά προβλήματα που αντιμετωπίζει. Τα περισσότερα από τα προβλήματα αυτά σχετίζονται με την έλλειψη πραγματικής πρόσβασης των πολιτών της χώρας είτε σε δημόσιες υπηρεσίες, είτε στη δικαιοσύνη, είτε στον πολιτικό κόσμο, είτε στην ίδια την γνώση, τον πολιτισμό μας, αλλά ακόμη και την ίδια την αγορά -εργασίας, προϊόντων και υπηρεσιών.

Η πρόταση μας για το ανοιχτό ως κεντρική πολιτική κατεύθυνση του προοδευτικού χώρου, έχει ως στόχο να καταστήσει όλα αυτά τα δημόσια αγαθά που αποτελούν την ουσία της δημοκρατίας ουσιαστικά προσβάσιμα σε αυτούς για τους οποίους έχουν παραχθεί, δηλαδή τους πολίτες, δηλαδή εμάς τους ίδιους.

Θα πρέπει να υπογραμμισθεί ότι το ανοιχτό ενώ αποτελεί κεντρική πολιτική κατεύθυνση θα πρέπει πάντοτε να σταθμίζεται σε σχέση με τα δικαιώματα, ιδίως τα ψηφιακά δικαιώματα, που έχει ο πολίτης σήμερα. Είτε μιλάμε για προσωπικά και ευαίσθητα δεδομένα, είτε για εργασιακά δικαιώματα, είτε για δικαιώματα πρόσβασης στη γνώση και στην πληροφορία, όλα αυτά αποτελούν δικαιώματα θεμελιώδη για τη συγκρότηση του προσώπου στην ψηφιακή οικονομία και κοινωνία και η στάθμιση με αυτά θα πρέπει να θεωρείται δεδομένη σε όλες τις αναφορές που ακολουθούν.

Στη συνέχεια παρουσιάζουμε κάποιες κεντρικές κατευθύνσεις στις οποίες μπορεί και πρέπει να εφαρμοστούν πολιτικές για το ανοιχτό.

Θα ξεκινήσουμε από το κομμάτι εκείνο του ανοιχτού που έχουμε ήδη γνωρίσει ως κοινωνία και ως πολίτες και για το λόγο αυτό είναι το πλέον κατανοητό, αυτό της διαφάνειας:

Με την εισαγωγή της Διαύγειας είχαμε μια από τις σημαντικότερες θεσμικές αλλαγές στο σύγχρονο Ελληνικό κράτος, καθώς για πρώτη φορά η διοίκηση υποχρεώθηκε σε αυτό που ονομάζουμε ενεργητική διαφάνεια, το να διαθέτει δηλαδή την πληροφορία ενεργητικά στον πολίτη ως συστατικό στοιχείο της ισχύος κάθε διοικητικής πράξης. Η ενεργητική αυτή διαφάνεια μείωσε δραματικά το κόστος του ελέγχου των δημοσίων υπαλλήλων, έκανε πολύ πιο εύκολη και φτηνή τη διακίνηση εγγράφων και κατήργησε τις μικρο-εξουσίες που οι αποκλεισμοί στην πρόσβαση στην πληροφορία έφεραν.

Ταυτόχρονα, η Διαύγεια έχει αποτελέσει από την πρώτη σχεδόν στιγμή της καθιέρωσής της, αντικείμενο διαρκών επιθέσεων με στόχο τη δημιουργία εξαιρέσεων που θα την αποδυνάμωναν και θα επέτρεπαν τη επαναδημιουργία των δομών μικρο-εξουσίας πάνω στον πολίτη που η Διαύγεια προσπάθησε να καταργήσει. Τις περισσότερες φορές οι προσπάθειες αυτές υπήρξαν ανεπιτυχείς, αλλά όχι πάντοτε.

Κεντρικός στόχος μιας πολιτικής διαφάνειας σε κεντρικό επίπεδο θα πρέπει να είναι η ολική εφαρμογή της Διαύγειας για όλες τις πράξεις όλων των φορέων του ευρύτερου δημοσίου τομέα, συμπεριλαμβανομένων των ΔΕΚΟ και όλων των ΝΠΙΔ του δημοσίου. Επιπλέον, κεντρικός πολιτικός μας στόχος και δέσμευση θα πρέπει να είναι η επέκταση της Διαύγειας στο Κοινοβούλιο, στα κόμματα και στη Δικαιοσύνη, καθώς και -ιδίως- στον ιδιωτικό τομέα που συναλλάσσεται με το δημόσιο σε σχέση με τα έργα που πραγματοποιεί για αυτό.

Η ανοιχτή διακυβέρνηση υπό την ευρεία της έννοια περιλαμβάνει τόσο στοιχεία Διαφάνειας, όσο και διάθεσης ανοιχτών δεδομένων, αλλά με δεδομένο ότι τα θέματα αυτά τα αντιμετωπίζουμε αναλυτικότερα σε συγκεκριμένες ενότητες, είναι σκόπιμο να δώσουμε περισσότερη έμφαση στο θέμα της συμμετοχής του πολίτη στη λήψη αποφάσεων σε όλα τα επίπεδα της διοίκησης και διακυβέρνησης.

Η κεντροαριστερά πιστώνεται και πάλι με την εισαγωγή του θέματος της ανοιχτής διακυβέρνησης στο δημόσιο λόγο και στο θεσμικό πεδίο, αλλά τα πρακτικά αποτελέσματα σε επίπεδο κεντρικής κυβέρνησης έχουν υπάρξει σχετικά περιορισμένα. Ενώ, για παράδειγμα η Ελλάδα είναι από τις πρώτες χώρες που έγιναν μέλη το Open Government Partnership (OGP) κι έχει αναλάβει εκτεταμένες δεσμεύσεις σε σχέση με την ανοιχτή διακυβέρνηση, έχει καταταγεί στην κατηγορία των Pretenders, των χωρών δηλαδή που προσποιούνται ότι ενισχύουν την ανοιχτότητα, αλλά στην πράξη κάνουν πολύ λίγα για αυτήν.

Εδώ, λοιπόν, θα πρέπει να ενισχυθούν οι ενέργειες συμμετοχής των πολιτών στη λήψη αποφάσεων τόσο σε τοπικό επίπεδο (να ενισχυθούν δράσεις π.χ. συμμετοχικών προϋπολογισμών), όσο και σε κεντρικό επίπεδο (π.χ. με την ουσιαστικότερη λειτουργία των δημοσίων διαβουλεύσεων και τη διασύνδεση του opengov με τα συστήματα του Κοινοβουλίου και του Εθνικού Τυπογραφείου). Ειδικά στο θέμα των διαβουλεύσεων και της καλής νομοθέτησης θα πρέπει να γίνει συστηματική προσπάθεια ώστε να υπάρχει τουλάχιστον διασύνδεση των διαβουλεύσεων (opengov) με τους νόμους (Βουλή και Εθνικό Τυπογραφείο) και τις διοικητικές πράξεις (Διαύγεια), έτσι ώστε οι συμμετέχοντες σε μια διαβούλευση να έχουν πραγματική πρόσβαση στο νομοθετικό έργο, στην ολοκληρωμένη νομοθεσία και τις διοικητικές πράξεις που εκδίδονται βάσει αυτών.

Επιπλέον, θα πρέπει να γίνει μια σοβαρή εργασία στο θέμα της ακεραιότητας και λογοδοσίας και να ολοκληρωθούν κάποιες από τις πολιτικές που λιμνάζουν από το 2010, όπως οι ανοικτές προσκλήσεις στελέχωσης για τον δημόσιο τομέα, η ψηφιακή Δημοσίευση οργανογράμματος δημόσιας διοίκησης, ο συντονισμός και έλεγχος εφαρμογής της πολιτικής για την ανοικτή διακυβέρνηση και η αναδιοργάνωση ελεγκτικών σωμάτων και στρατηγική συμμαχία για καταπολέμηση της διαφθοράς, που αποτελούν εξάλλου και δεσμεύσεις της Ελλάδας απέναντι στο OGP.

Συνολικά, η πρόσφατη εμπειρία έχει καταδείξει ότι η συνδρομή της κοινωνίας των πολιτών υπήρξε καταλυτική στην επιτυχία των όποιων δράσεων ανοιχτής διακυβέρνησης έχουν πραγματοποιηθεί. Είναι, κατά συνέπεια απαραίτητο να θεωρήσουμε τη συνεργασία με τέτοιες ομάδες πολιτών που ιδεολογικά βρίσκονται σε συμφωνία με το πλαίσιο της ανοιχτότητας και μάλιστα τη θέσμιση της συνεργασίας με αυτές ως κεντρικό άξονα της πολιτικής μας.

Το θέμα των ανοιχτών δημόσιων δεδομένων έχει ιδιαίτερη σημασία καθώς αυτά αποτελούν τη ραχοκοκαλιά των ανοιχτών πολιτικών. Έχει γίνει ιδιαίτερη πρόοδος ιδίως με το πέρασμα της νομοθεσίας για το άνοιγμα των δεδομένων του 2014, αλλά υπάρχει άμεση ανάγκη για ουσιαστική εφαρμογή του ανοίγματος των δεδομένων στο σύνολο της δημόσιας διοίκησης. Ειδικότερα, υπάρχει ανάγκη για το άνοιγμα των δεδομένων σύμφωνα με τις αρχές FAIR (Findable, Accessible, Identifiable, Reusable). Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι τα δεδομένα πρέπει να είναι ευρέσιμα, προσβάσιμα, αναγνωρίσιμα και επαναχρησιμοποιήσιμα. Δυστυχώς, η συντριπτική πλειοψηφία των δεδομένων της δημόσιας διοίκησης αυτή τη στιγμή δεν ανταποκρίνονται σε αυτά τα κριτήρια. Θα πρέπει να αποτελέσει κεντρικό μας στόχο το πραγματικό άνοιγμα, η βελτίωση της ποιότητας και η διασφάλιση αξιόπιστων ροών των δημόσιων δεδομένων και όχι μόνο το κατ’όνομα άνοιγμα τους. Κάτι τέτοιο μπορεί να γίνει μόνο εάν η δημιουργία αξιόπιστων και σε σταθερά σημεία αποτεθημένων και συντηρούμενων δεδομένων αποτελέσει μέρος της περιγραφής των εργασιών των δημοσίων υπαλλήλων, οι οποίοι θα πρέπει αντιστοίχως να εξοπλιστούν με τις απαραίτητες δεξιότητες και υποδομές για να πραγματοποιούν τις σχετικές ενέργειες. Για το λόγο αυτό η οποιαδήποτε δράση ανοίγματος δεδομένων θα πρέπει να συνοδεύεται και με αντίστοιχα εκπαιδευτικά προγράμματα από το Εθνική Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης και το Ινστιτούτο Επιμόρφωσης, ενώ το σύνολο των υποδομών στη δημόσια διοίκησης θα πρέπει να υποστηρίζουν ένα μοντέλο εύκολης απόθεσης και διάθεσης δεδομένων.

(δ) Χρήση Ανοιχτών Προτύπων και διασφάλιση διαλειτουργικότητας στη δημόσια διοίκηση

Η χρήση ανοιχτών προτύπων είναι βασικό προαπαιτούμενο για τη διασφάλιση ουσιαστικής διαλειτουργικότητας μεταξύ των πληροφοριακών συστημάτων της δημόσιας διοίκησης, αλλά και της διασύνδεσης αυτών με συστήματα ιδιωτών. Τα ανοιχτά πρότυπα διασφαλίζουν ότι δεν υπάρχει δέσμευση με έναν μόνο προμηθευτή πληροφοριακών συστημάτων, αλλά και ότι όλοι οι ιδιώτες μπορούν να συναλλάσσονται με το δημόσιο χωρίς να υπάρχει προτίμηση κάποιων έναντι κάποιων άλλων. Η θεσμοθέτηση ανοιχτών προτύπων και η διασφάλιση της διαλειτουργικότητας σε όλα τα επίπεδα που ορίζει η Ευρωπαϊκή ένωση πρέπει να αποτελεί κεντρική μας πολιτική δέσμευση προκειμένου να έχουμε ουσιαστική ανοιχτότητα στη δημόσια διοίκηση.

(ε) Ανοιχτό Λογισμικό στο Δημόσιο τομέα

Η υιοθέτηση του ανοικτού λογισμικού μπορεί να καταστεί πυλώνας μιας εθνικής στρατηγικής ανάπτυξης, καθώς:

* αυξάνει την τεχνογνωσία σε τοπικό επίπεδο, δίνοντας στη διαδικασία αυτή, παγκόσμια εμβέλεια και αναφορά

* αυξάνει την απασχόληση με βιώσιμο τρόπο, αφού στηρίζεται στη γνώση μικρών ή μεγαλύτερων δικτύων

* επιτρέπει την επιχειρηματική ανάπτυξη στη λογική της συμμετοχής και των συνεργασιών

* μειώνει το εμπορικό έλλειμμα σε ό,τι αφορά την εισαγωγή κλειστού λογισμικού

Ο χώρος της έρευνας και της εκπαίδευσης αποτελεί έναν από τους λίγους χώρος όπου, παρά τη διαρροή εγκεφάλων, έχουμε καταφέρει να διατηρηθούμε στις πρώτες θέσεις της ευρωπαϊκής κατάταξης σε σχέση με την ποιότητα των δημοσιεύσεων που πραγματοποιούν οι ερευνητές μας. Ταυτόχρονα, έχει πραγματοποιηθεί ήδη ένας επιτυχημένος κύκλος δημιουργίας ανοιχτών μαθημάτων και συγγραμμάτων. Στο σημείο που βρισκόμαστε θα πρέπει να σχεδιάσουμε και να υλοποιήσουμε μια τολμηρή στρατηγική σε σχέση με το ανοιχτό στην έρευνα και την εκπαίδευση. Ειδικότερα προτείνονται οι ακόλουθες πολιτικές:

Δημιουργία προγράμματος ανοιχτών βασικών συγγραμμάτων για όλες τις πανεπιστημιακές σχολές της χώρας

Υποχρεωτική χρήση ανοιχτών εκπαιδευτικών πόρων σε πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση

Υποχρεωτικά ανοιχτά βιβλία με τη μορφή wikis σε πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση

Υποχρεωτική (πράσινη) ανοιχτή πρόσβαση για όλα τα δημόσια ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα

Συντονισμός και εξορθολογισμός δημόσιων ανοιχτών αποθετηρίων

Εθνικό Πρόγραμμα Ανοιχτής Επιστήμης και Έρευνας

Θεσμοθέτηση του εξορισμού ανοιχτού και της ενεργητικής διαφάνειας στα ΑΕΙ/ΑΤΕΙ για το σύνολο των διοικητικών τους πράξεων

Ενίσχυση του θεσμού των Εργαστηρίων Ανοιχτής Καινοτομίας (Edulabs) στα σχολεία