Aκούγοντας κάποιος πολίτης το θέμα της σημερινής ημερίδας θα μπορούσε ενδεχομένως να αναρωτηθεί: Ορυκτός πλούτος, είναι μα συζήτηση που αφορά το σήμερα ή ένα πιθανό αύριο;
Ας δούμε λοιπόν τι αντιπροσωπεύει ο ορυκτός πλούτος και γενικότερα η εξορυκτική βιομηχανία μέσα από μια εργασία ενός κατεξοχήν αρμόδιου φορέα, του ΙΟΒΕ
2 εισαγωγικές παρατηρήσεις λοιπόν, από σχετική έκθεση του ΙΟΒΕ

• Η αξιοποίηση των ορυκτών πρώτων υλών έχει ιδιαίτερη σημασία για την Ελλάδα σήμερα, καθώς χρησιμοποιεί εγχώριους πόρους και ταυτόχρονα παρουσιάζει έντονη εξωστρέφεια.

Επιπλέον, η εξόρυξη παρέχει τις ορυκτές πρώτες ύλες που διευκολύνουν την ανάπτυξη άλλων σημαντικών παραγωγικών δραστηριοτήτων στη χώρα, όπως η ηλεκτροπαραγωγή, η βασική μεταλλουργία, η παραγωγή τσιμέντου και οι κατασκευές, συμβάλλοντας επομένως και με αυτόν τον τρόπο στην ενδυνάμωση της ελληνικής οικονομίας.

• Η συμβολή της αξιοποίησης των ορυκτών πρώτων υλών στην οικονομία υπερβαίνει τον στενό ορισμό της εξόρυξης και αποτυπώνεται με μεγαλύτερη ευκρίνεια σε επίπεδο εξορυκτικής βιομηχανίας, όπου λαμβάνεται υπόψη η καθετοποίηση των δραστηριοτήτων εξόρυξης και μεταποίησης.

Η εξορυκτική βιομηχανία περιλαμβάνει την εξόρυξη ορυκτών πρώτων υλών, καθώς και τη μεταποίηση βασικών μετάλλων και τσιμέντου με τη χρήση εγχώριων ορυκτών πρώτων υλών.
Ας δούμε λίγο μέσα σε ποιο πλαίσιο, υπό τη δική μας οπτική, γίνεται η σημερινή μας αναζήτηση. Θα μου επιτρέψετε να το προσεγγίσω επιχειρώντας απαντήσεις σε ορισμένα ερωτήματα.
3 + 1 ερωτήματα

1. Σε ποιο διεθνές περιβάλλον (η γεω-πολιτική διάσταση)

Σε συνέχεια των μεγάλων διεθνών ανακατατάξεων που εξελίσσονται μετά την οικονομική κρίση του 2008, έχει αναδειχθεί σε σημαντική προτεραιότητα ο περιορισμός της εξάρτησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης από τρίτες χώρες αναφορικά με τις πρώτες ύλες και ιδίως τα ορυκτά και τα μέταλλα. Η προσέγγιση αυτή συναρτάται με μια γενικότερη συζήτηση για την ανάγκη ενίσχυσης της συμβολής του τομέα της βιομηχανίας στο ευρωπαϊκό ΑΕΠ.
Συγκρούσεις πολιτικές, αλλά –δυστυχώς- και στρατιωτικές που συνδέονται σε μεγάλο βαθμό με τα θέματα ενεργειακών πόρων βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη.
Μόνο τις τελευταίες ημέρες, για παράδειγμα, είδαμε τη διοίκηση Τραμπ να ανακοινώνει την αποδέσμευση των ΗΠΑ από τη συμφωνία του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή, αλλά και τη διακοπή των διπλωματικών σχέσεων 5 Αραβικών κρατών με το Κατάρ.
Ο θλιβερός πόλεμος στην ευρύτερη γειτονιά μας, ο πόλεμος της Συρίας, καθώς και η ανάπτυξη του εγκληματικού Ισλαμικού κράτους, σχετίζονται και με ζητήματα διέλευσης αγωγών για τη μεταφορά φυσικού αερίου.
Σε αυτό λοιπόν το διεθνές περιβάλλον κάθε προσπάθεια αποτελεσματικότερης αξιοποίησης ορυκτού πλούτου συνδέεται με την εύλογη εθνική στόχευση για καλύτερη τοποθέτηση της χώρας στον παγκόσμιο χάρτη.
Ποια είναι η σχέση με τη βιώσιμη ανάπτυξη;
Η παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας, μοναδικός ασφαλής δρόμος για την έξοδο από την κρίση, προϋποθέτει ενίσχυση, διεύρυνση και διαφοροποίηση των παραγωγικών δυνατοτήτων, με έξυπνες επιλογές για την προσέλκυση ιδιωτικών επενδύσεων ώστε να δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας.
Η αξιοποίηση του ορυκτού πλούτου εντάσσεται στη λογική αυτή και μπορεί να γίνει στο πλαίσιο ολοκληρωμένης πολιτικής για τη βιώσιμη ανάπτυξη σε οικονομικό, περιβαλλοντικό και κοινωνικό επίπεδο.
Οικονομικά, αναφορικά για παράδειγμα με το ζήτημα των υδρογονανθράκων, με την προσέλκυση εξειδικευμένων επιχειρήσεων που με αξιοπιστία θα διερευνήσουν και αξιολογήσουν την επιχειρηματική διάσταση, τις ευκαιρίες και τους κινδύνους.
Περιβαλλοντικά, με την εφαρμογή σύγχρονων προδιαγραφών αποτελεσματικής διαχείρισης και προστασίας του περιβάλλοντος, αλλά και με την ένταξη της διαχείρισης των αξιοποιήσιμων αποθεμάτων υδρογονανθράκων σε μια ολοκληρωμένη ενεργειακή πολιτική που θα προωθεί σταθερά την εξοικονόμηση ενέργειας και θα διευρύνει τη χρήση ΑΠΕ, σύμφωνα και με το ευρωπαϊκό πλαίσιο, συμβάλλοντας στο μερίδιο που μας αναλογεί στην παγκόσμια προσπάθεια για την αντιμετώπιση του φαινομένου του θερμοκηπίου.
Τέλος κοινωνικά διασφαλίζοντας την αξιοποίηση μέρους του νέου πλούτου για ανάγκες του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου, όπως για παράδειγμα με τον Εθνικό Λογαριασμό Κοινωνικής Αλληλεγγύης Γενεών (ΕΛΚΑΓ).

3. Και ποια είναι η σοσιαλδημοκρατική οπτική;

Τα όσα αναφέρθηκαν μέχρι στιγμής θα μπορούσε ενδεχομένως να ειπωθεί ότι αποτελούν μια σε σημαντικό βαθμό τεχνοκρατική προσέγγιση.
Πώς μπορεί να ιδωθεί το ζήτημα υπό τη σοσιαλδημοκρατική οπτική;
Σοσιαλδημοκρατία, με όλες τις εξελίξεις και τις προσαρμογές στον σύγχρονο κόσμο, τις αστοχίες, τις δυσκολίες και τις αναζητήσεις, εξακολουθεί να είναι το τρίπτυχο: πάλη κατά των ανισοτήτων, δημιουργία σύγχρονου κράτους πρόνοιας και ενίσχυση του παραγωγικού ιστού, η οποία θα επιτρέψει την αναδιανομή.
Η προσπάθεια για καλύτερη αξιοποίηση του ορυκτού πλούτου της χώρας εντάσσεται σαφώς στον εθνικό στόχο για ενίσχυση του παραγωγικού ιστού, η πρόβλεψη για τον ΕΛΚΑΓ είναι ένα μέτρο αναδιανομής, λιθαράκι για ένα σύγχρονο κράτος πρόνοιας και βήμα στην προσπάθεια κατά των ανισοτήτων.
Υπάρχει και ένα ακόμα τέταρτο ερώτημα. Από ποια βάση, με ποια σημερινά δεδομένα ξεκινάμε την πορεία μας στον τομέα του ορυκτού πλούτου;
Ο ορυκτός πλούτος της χώρας μας (δηλαδή τα βιομηχανικά, ενεργειακά και μεταλλικά ορυκτά, καθώς και τα αδρανή υλικά) σε συνδυασμό με τους τομείς της εξόρυξης και της καθετοποιημένης παραγωγικής αξιοποίησης αποτελούν δυναμικό παραγωγικό κλάδο της χώρας με σημαντικές εξαγωγές.
Με στοιχεία του 2014, η συμβολή της εξορυκτικής βιομηχανίας στο μεν ΑΕΠ ήταν 2,2% (και αν συνυπολογισθεί και η ηλεκτροπαραγωγή με καύση λιγνίτη προσεγγίζει το 3,5%), στη δε απασχόληση επίσης 2,2%, (προσεγγίζοντας και πάλι το 3,5% συνυπολογίζοντας και την ηλεκτροπαραγωγή με καύση λιγνίτη).
Με όλα τα προβλήματα που γνώρισε αυτά τα χρόνια της κρίσης, η εξορυκτική βιομηχανία άντεξε σε μεγάλο βαθμό και συμβάλει σταθερά στην ανάπτυξη σημαντικών καθετοποιημένων παραγωγικών δραστηριοτήτων στο κύκλωμα του αλουμινίου, του νικελίου, του τσιμέντου, του χρυσού, των μαρμάρων, των καυσίμων και των βιομηχανικών ορυκτών (όπως ο μπετονίτης και ο περλίτης).
Είναι χαρακτηριστικό ότι η απώλεια στην απασχόληση στην εξορυκτική βιομηχανία είναι σχετικά περιορισμένη κατά τη διάρκεια ης κρίσης, -5,2% την περίοδο 2007 – 2014, παρά τη σημαντική πτώση της ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας (-50,3% την αντίστοιχη περίοδο). Έτσι το μερίδιο του κλάδου στο σύνολο της απασχόλησης της ελληνικής βιομηχανίας αυξήθηκε από 2,9% το 2007 σε 4,1% το 2014.
Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο είναι η έντονη εξωστρέφεια του κλάδου. Το 2013 η αξία των εξαγωγών ξεπέρασε το 50% των πωλήσεων του κλάδου.
Η προοπτική της εξορυκτικής βιομηχανίας συνδέεται με την καλύτερη αλληλεπίδραση με τις τοπικές κοινωνίες. την έγκυρη και εμπεριστατωμένη ενημέρωση και τη βέλτιστη διάχυση των ωφελειών.
Βασικές προτεραιότητες πολιτικής για την πληρέστερη αξιοποίηση της εξορυκτικής βιομηχανίας είναι:

• Χωροταξικός σχεδιασμός

• Εκσυγχρονισμός, βελτίωση και συμπλήρωση θεσμικού πλαισίου

• Ενίσχυση της έρευνας και της εκπαίδευσης στο αντικείμενο

• Αντιμετώπιση κοινωνικών ζητημάτων, όπως αποτελεσματικότερη λειτουργία ελεγκτικού μηχανισμού, ενίσχυση αντισταθμιστικών προς ΟΤΑ, αποκατάσταση εγκαταλειμμένων εξορυκτικών χώρων, να υπάρξουν δηλαδή περισσότερα καλά παραδείγματα κ.λπ..

 Ο Ανδρέας Λουκάτος είναι μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής των “Κινήσεων Πολιτών για τη Σοσιαλδημοκρατία”