Ο αιώνας μας έχει ήδη σημαδευτεί από μια μεγάλη περιπέτεια. Αυτή με την πανδημία της νόσου covid-19. Ζούμε τις πρώτες ώρες της «επόμενης μέρας».
Θα συνειδητοποιήσουμε σιγά σιγά τις σημαντικές αλλαγές στην ζωή μας μετά από αυτή την δοκιμασία. Ας ελπίσουμε ότι θα είναι η τελευταία. Θα αφήσει όμως -όταν με το καλό ξεμπερδέψουμε οριστικά- πίσω της μια εντελώς διαφορετική κατάσταση στην κοινωνία και στον τρόπο ζωής.
Η βασική παραδοχή είναι μία. Η παγκοσμιοποίηση με όλα τα παρεπόμενα (θετικά και αρνητικά) είναι μια πραγματικότητα. Στο παρελθόν έλεγαν κάποιοι: «Αν μια πεταλούδα κινήσει τα φτερά της στον Αμαζόνιο μπορεί να βρέξει στην Κίνα». Αυτό το συνειδητοποιήσαμε τραγικά με το covid-19. Ο κόσμος έγινε ένα παγκόσμιο χωριό. Η αντιμετώπιση της πανδημίας απαιτούσε κοινές επιστημονικές επιλογές, κοινούς περιορισμούς, κοινές δράσεις. Όποιος έχει αυταπάτες ότι μπορούμε να γυρίσουμε στην όποια ασφάλεια των εθνικών περιχαρακώσεων προσγειώθηκε στην πραγματικότητα. Η ανάγκη της δημοκρατικής διακυβέρνησης της παγκοσμιοποίησης προβάλει πλέον ως το μόνο σχέδιο για το μέλλον. Από την πανδημία μέχρι τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής και την πορεία της οικονομίας. Από τα εμβόλια μέχρι την ρύπανση στο περιβάλλον και τις εξωχώριες οικονομικές δραστηριότητες. Μια θετική οπτική στα πράγματα είναι η επικράτηση των επιστημονικών δυνατοτήτων. Η πανδημία μέσα σε ένα χρόνο βρήκε τον αντίπαλο της. Τα εμβόλια και κατά πάσα πιθανά την φαρμακευτική αγωγή. Η μάχη της επιστήμης έφερε στο προσκήνιο τον ορθολογισμό. Νίκησε τις θεωρίες συνομωσίας. Η επικράτηση της επιστημονικής θεώρησης αντιμετώπισε αποφασιστικά τα φαινόμενα θρησκοληψίας και τον θρησκευτικό φονταμενταλισμό ο οποίος φάνηκε ανίσχυρος μπροστά στην εξέλιξη της νόσου. Με προσευχές δεν γίνεται μόνο προκοπή. Οι αναφορές αυτές, οι λιγότερο αρνητικές όψεις από αυτή την περιπέτεια, αποτελούν ένα είδος προλόγου γιατί έχω κουραστεί αφάνταστα από έναν ισοπεδωτικό λόγο- δυστυχώς ορισμένες φορές- και από την Αριστερά που με τελεολογικό τρόπο περιγράφει τα αδιέξοδα του κόσμου και καλλιεργεί μονόπλευρα την αίσθηση της δυστυχίας. Αλλά μέχρι εκεί. Γιατί η πανδημία αναδεικνύει πολλές σοβαρές αρνητικές εξελίξεις οι οποίες θα σηματοδοτήσουν την νέα εποχή. Στην πρώτη γραμμή είναι η υπόθεση των δημόσιων πολιτικών για την υγειά. Η σύγκρουση με το νεοφιλελεύθερο δόγμα της λατρείας του ιδιωτικού και της απαξίωσης του δημόσιου χώρου είναι στο προσκήνιο.
Καταλάβαμε από πρώτο χέρι την σημασία του Κοινωνικού κράτους. Την αξία του δημόσιου συστήματος Υγείας. Ακόμα και τα εμβόλια που κατασκεύασαν οι φαρμακευτικές εταιρείες έγιναν με σοβαρή κρατική οικονομική στήριξη. Έχουν γραφτεί και ειπωθεί πολλά. Ο ιδιωτικός τομέας Υγείας κρύφτηκε, έκανε πίσω. Σε ορισμένες περιπτώσεις κοίταξε να τα «κονομήσει» (τιμές για rapid test και μοριακό έλεγχο) χωρίς ίχνος κοινωνικής ευαισθησίας. Οι ασφαλιστικές εταιρείες φάνηκαν ανίσχυρα περίπτερα και οι έμποροι ιδιωτικών συμβολαίων υγείας έγιναν απλοί πλασιέ. Όσοι έδιναν μάχες για το αναποτελεσματικό δημόσιο τομέα το βούλωσαν και όσοι από αυτούς νόσησαν έτρεχαν στα δημόσια νοσοκομεία για να τα καταφέρουν.
Στην «μεγάλη εικόνα» έχουμε παράλληλα την γενικευμένη όξυνση των κοινωνικών ανισοτήτων. Η νόσος ήταν διαταξική. Η αντιμετώπιση της όμως ήταν διαφορετική. Και οι συνέπειες το ίδιο. Άνεργοι, χαμηλά αμειβόμενοι, όμηροι της τηλε-εργασίας, επιχειρήσεις που κλείνουν, άγρια επαγγελματική αβεβαιότητα, συνιστούν τις πολύ πρώτες εικόνες από τις συνέπειες. Ήδη ζούμε στην εποχή που όπως την χαρακτηρίζει ο Αμερικανό-Σέρβος οικονομολόγος Μπράνκο Μιλάνοβιτς στα δυο βιβλία του είναι η εποχή της Πλουτοκρατίας. Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι η εξέλιξη του Καπιταλισμού έχει δύο μελλοντικά σενάρια. Το πρώτο αφορά τον δημοκρατικό έλεγχο του συστήματος με τον περιορισμό της συγκέντρωσης πλούτου και με την διαγενεακή εισοδηματική κινητικότητα. Τα εργαλεία σε αυτή την κατεύθυνση στηρίζονται στην παροχή φορολογικών πλεονεκτημάτων στην μεσαία τάξη ταυτόχρονα με την αύξηση της φορολογίας των πλουσίων και του φόρου κληρονομιάς. Στην προτεραιότητα για την αναβάθμιση της δημόσιας εκπαίδευσης. Στον έλεγχο της διαφθοράς στην πολιτική.
Το δεύτερο σενάριο θα είναι η σύγκλιση του φιλελεύθερου καπιταλισμού που γνωρίσαμε μέχρι σήμερα και του λεγομένου πολιτικού καπιταλισμού -τύπου Κίνας με ολοκληρωτικά χαρακτηριστικά δηλαδή- όπου η οικονομική και η πολιτική εξουσία συνταυτίζονται με τελικό στόχο την πλουτοκρατία. Πρόκειται για μία δυσοίωνη προοπτική στην οποία θα κυριαρχούν η διαφθορά και ο απόλυτος οικονομικός αμοραλισμός. Η ιστορία θα αποτυπώσει προφανώς την πορεία των πραγμάτων. Η Θεαματική όξυνση των ανισοτήτων είναι πάντως αρνητική ένδειξη.
Η πανδημία φέρνει λοιπόν μια μεγάλη επιδείνωση. Η ανεργία, οι ελαστικές σχέσεις εργασίας, η ανέλεγκτη τηλεργασία συντελούν σε μια καινούργια αποτύπωση προβλημάτων. Μην κοροιδευόμαστε. Σε όλες τις κρίσεις ιστορικά οι κυρίαρχες τάξεις επιδιώκουν να βγουν αλώβητες. Προσπαθούν να περάσουν τις αρνητικές συνέπειες στους αδυνάμους. Να πληρώσουν αυτοί το βαρύ κόστος των κρίσεων. Δεν είναι τυχαίο που μεγεθύνονται οι κοινωνικές ανισότητες μέσα στην κρίση. Οι πλούσιοι-πλουσιότεροι και οι φτωχοί–φτωχότεροι. Είναι λοιπόν καθήκον της σοσιαλδημοκρατίας να μπει μπροστά σε αυτό τον αγώνα. Είναι εξαιρετικά θετικό το γεγονός ότι από το κέντρο του καπιταλισμού-τις ΗΠΑ-ο πρόεδρος Μπάιντεν και το Δημοκρατικό κόμμα θέτουν άμεσα ή έμμεσα το κορυφαίο ζήτημα της προοδευτικής ατζέντας. Αυτό της αλλαγής του κυρίαρχου οικονομικού παραδείγματος. Η οποία θέτει στο επίκεντρο την φορολογία του πλούτου, την αντιμετώπιση των ανισοτήτων και του ρατσισμού, την στήριξη στα συνδικάτα και στο κόσμο της εργασίας. Αν δεν δώσουν οι προοδευτικές δυνάμεις την μάχη για την αλλαγή του οικονομικού παραδείγματος τότε αυτές τις διαφορετικές απαντήσεις θα επιχειρήσει να τις δώσει ο Λαϊκισμός. Και μάλιστα ο δεξιός που φλερτάρει ανοιχτά με ολοκληρωτικές αντιλήψεις. Ο Δεξιός λαϊκισμός που ενισχύεται και κερδίζει τους χαμένους της παγκοσμιοποίησης. Ούτε μπορούμε να υποτιμήσουμε στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη ότι τα αδύναμα κοινωνικά στρωματά μέσα από τις σκληρές ταξικές αναδιαρθρώσεις και της πίεση των μεταναστευτικών ροών αναζητούν διέξοδο στον Λαϊκισμό. Αυτή είναι η εικόνα. Είναι δυσάρεστη για τις προοδευτικές δυνάμεις άλλα είναι πραγματική. Και απαιτεί επαναπροσδιορισμό. Να τω πω απλά. Υπάρχει το πεδίο των μεγάλων κοινωνικών και πολιτικών συμβιβασμών οι οποίοι είναι χρήσιμοι για την πολιτική ζωή και τις απαραίτητες συναινέσεις άλλα υπάρχει και η ανάγκη κοινωνικής μεροληψίας. Για τους φτωχούς και τους αδύναμους, για την μεσαία τάξη που διαλύεται.
Ένα άλλο κρίσιμο διακύβευμα που άνοιξαν οι περιορισμοί για την πανδημία αφορά τα δημοκρατικά δικαιώματα και τις ατομικές ελευθερίες. Ο Αγκάμπεν που έχει μιλήσει για τις καταστάσεις εξαίρεσης –δηλαδή για τους ακραίους περιορισμούς από το κράτος με πρόσχημα ύψιστα ζητήματα ασφάλειας- έχει άδικο για την Πανδημία. Τα κομμάτια της Άκρας Αριστεράς που τον έκαναν σημαία έχασαν την διάσταση του ρεαλισμού για την χρησιμότητα της καραντίνας. Δεν είδαν δηλαδή ότι μια συλλογική στάση προσωρινών περιορισμών ήταν μια συλλογική αντίδραση στην μόλυνση και έθεσε μπροστά το «κοινό καλό». Σε έναν πόλεμο θα πάρεις περιοριστικά μέτρα την ώρα της μάχης. Αυτό ωστόσο δεν σημαίνει ότι ο προοδευτικός κόσμος δεν πρέπει να έχει συναίσθηση των κινδύνων και μία ορισμένη στάση συναγερμού. Προφανώς υπάρχουν σκοτεινά κέντρα που θέλουν “με έναν παπά να θάψουν πέντε-έξη». Που θέλουν να χρησιμοποιήσουν τον εθισμό στην στέρηση κάποιων δικαιωμάτων ως κανόνα της «επόμενης μέρας» από την πανδημία. Βιοηθική, βιό-πολιτική, προσωπικά δεδομένα, τεχνολογίες προς όφελος της κυριαρχίας αποτελούν νέα δύσκολα ζητήματα για την σύγχρονη καθημερινή ζωή. Και θέλουν προσοχή.
Είμαστε μπροστά σε καινούργιες συνθήκες και στην χώρα μας. Η Ευρωπαϊκή Δεξιά και η ΝΔ προσγειώθηκαν απότομα από την υγειονομική κρίση στην ανάγκη για ισχυρό κοινωνικό κράτος. Ξαφνικά ο δημοσιονομικός κορσές, η λατρεία της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, το αναποτελεσματικό δημόσιο και όλα τα αφηγήματα του νεοφιλελευθερισμού έπεσαν σε βράχο. Η πανδημία απαιτούσε σοβαρές κρατικές παρεμβάσεις και δημόσιες δαπάνες. Δυστυχώς τα μαθήματα από αυτή την περιπέτεια γρήγορα τα ξέχασαν. Και επανήλθαν με τις ίδιες ιδεοληψίες στα εργασιακά. Στην προσπάθεια να πληρώσουν τα σπασμένα της Οικονομίας οι εργαζόμενοι και να προφυλαχθούν οι οικονομικά ισχυροί. Σε αυτήν την πραγματικότητα είναι ανάγκη η αλλαγή των συσχετισμών.
Η Δημοκρατική παράταξη πρέπει να δώσει λύσεις. Οι αναζητήσεις αυτές απαιτούν έναν σύγχρονο μαζικό ανοιχτό φορέα της Κεντροαριστεράς. Είναι και αυτό ένα κρίσιμο ζήτημα στο πολιτικό επίπεδο. Έναν φορέα της Κεντροαριστεράς ικανό να συσπειρώσει ευρύτερες δυνάμεις για τους δύσκολους αυτούς αγώνες. Με βασικό επίκεντρο τις νέες γενιές που αφορούν το μέλλον. Με στόχευση τα δυναμικά στρωματά τα οποία μπορούν να φέρουν θετικά δεδομένα στην κοινωνία. Η παράταξη της Σοσιαλδημοκρατίας ιστορικά είναι η ανοιχτόμυαλη παράταξη της διαρκούς ανανέωσης. Δεν έχει σχέση ούτε με τον παραδοσιακό συντηρητισμό, ούτε με τον κομμουνιστικό δογματισμό. Η ικανότητα να προσαρμόζεται στις μεταβαλλόμενες συνθήκες είναι το σημαντικό όπλο της. Επομένως δεν έχει αξία η προσήλωση στο παρελθόν. Στα σύμβολα, στα σχήματα. Σε έναν κόσμο που αλλάζει σημασία έχει η σύγχρονη θέση. Και αυτά όλα αφορούν και το ΚΙΝΗΜΑ ΑΛΛΑΓΗΣ. Το οποίο δεν πρέπει να μένει προσκολλημένο στο παρελθόν. Στην αγωνία- ας πούμε χαρακτηριστικά- της δικαίωσης του ΠΑΣΟΚ για την θυσία που υπέστη όταν αντιμετώπισε μόνο του την κρίση με τα μνημόνια. Το ΚΙΝΗΜΑ ΑΛΛΑΓΗΣ χρειάζεται το ΠΑΣΟΚ το οποίο ήταν και είναι ο ιστορικός φορέας της σοσιαλδημοκρατίας στην Ελλάδα αλλά χρειάζεται και ένα γενναίο άνοιγμα. Σε όλες τις τάσεις της Κεντροαριστεράς. Από το Προοδευτικό Κέντρο, την Ανανεωτική Αριστερά έως την Πολιτική οικολογία. Από την μεσαία τάξη που στήριξε ιστορικά μέχρι τα νέα κοινωνικά κινήματα και τις εναλλακτικές συλλογικότητες. Τα βήματα αυτά έγιναν με την Δημοκρατική συμπαράταξη, με τους 210.000 πολίτες το 2017 στην εκλογή αρχηγού, με το συνέδριο του ΚΙΝΑΛ το 2019, με την εδραίωση του νέου φορέα στην σημαντική τρίτη θέση των εκλογικών αναμετρήσεων. Έχουμε διανύσει δρόμο. Σε αυτή την προσπάθεια που συνεχίζουμε και θέλουμε να πάει ακόμα καλυτέρα, η απάντηση δεν είναι ούτε τα παλιά εργαλεία της Σοσιαλδημοκρατίας, ούτε η λεγόμενη «επιστροφή στο ΠΑΣΟΚ». Είναι η σύγχρονη πολιτική και κοινωνική ατζέντα. Οι κοινωνικές ανισότητες και η στήριξη στο κοινωνικό κράτος. Η Ανοιχτή κοινωνία με την διεύρυνση των ατομικών δικαιωμάτων. Ο χωρισμός Εκκλησίας-κράτους. Το σταθερό μέτωπο στον εθνικισμό και ο σταθερός ευρωπαϊκός προσανατολισμός. Να μερικά σημεία αιχμής για την ανανέωση της Σοσιαλδημοκρατίας. Και φυσικά είναι η δράση μέσα στην κοινωνία που δοκιμάζεται. Είναι η ακόμα πιο πλατιά συσπείρωση δυνάμεων μέσα και γύρω από το κόμμα. Έτσι ώστε να έχουμε ένα πολιτικό φορέα αντίστοιχο της εποχής. Νέα δεδομένα, νέα καθήκοντα, νέες θέσεις. Αυτή είναι η μάχη της προοδευτικού κόσμου.